/Daniel Webb/
Planifikuesit urbanë i shohin shpesh përfshirjen dhe aksesin si gurë themelorë për një qytet të lirë dhe të drejtë. Në të kundërt, socialistët duhet të mendojnë për pronësinë: kush zotëron prona dhe pushtetin që rrjedh prej kësaj.
Në planifikimin, jetën akademike dhe aktivizmin urbanist disa ide janë bërë të padiskutueshme, copa diturie të gjithëpranuara. Ndërsa fjalori specifik mund të variojë, në thelb, qasja gjerësisht progresiste ndaj të menduarit rreth qyteteve përcaktohet nga modeli i ashtuquajtur “qytet i hapur” i dizenjimit urban. Ky model bazohet në supozimin se, që banorët e një qyteti të jenë të lirë, ky i fundit duhet të projektohet në mënyrë të tillë që të gjithë banorët të kenë qasje të barabartë në hapësirat dhe burimet urbane.
Nga perspektiva e shumicës së planifikuesve urbanë, qofshin progresistë ose jo, që qyteti të jetë “i hapur”, qytetarët duhet të kenë lirinë dhe mundësinë për të lëvizur lirshëm nëpër të. Rezidentët e një qyteti të hapur nuk duhet të kufizohen nga vendbanimi, puna apo vendi ku kalojnë kohën e lirë. Qyteti duhet të jetë një vend ku pabarazitë ekonomike, racore dhe gjinore nuk kushtëzojnë mundësinë e askujt për të jetuar mirë apo për t’iu qasur gjërave të mrekullueshme që mund të ofrojë një qytet. Qyteti i hapur, padyshim, nuk është një vend në të cilin të varfrit dhe të pafavorizuarit detyrohen të jetojnë në lagje të rrezikshme dhe të pashëndetshme, me pak mundësi për t’u larguar, ndërkohë që të pasurit jetojnë në luks në komunitetet e tyre të mbyllura; nuk është një qytet i karakterizuar nga kriminalizimi i varfërisë, mbikëqyrja masive e minoriteteve racore dhe xhentrefikimi i komuniteteve më të cenueshme, thjesht se tregu ka përcaktuar që lagjet e tyre janë vende të mira për të jetuar pasanikët. Përmbledhtazi, aktivistët progresistë i shprehin ide të tilla themelore lidhur me qytetin e hapur përmes parullës “e drejta për qytetin”. Domethënia: të gjithë njerëzit që jetojnë në një qytet, pavarësisht se kush janë, çfarë bëjnë apo sa fitojnë, kanë të drejta të barabarta në përdorimin e burimeve të tij dhe në pretendimin e pronësisë mbi hapësirat e tij.
Si vizioni kryesor progresist, nuk ka dyshim që qyteti i hapur është një ide tërheqëse intuitivisht. Por nëse vëren me vëmendje, fillon të bëhet e qartë që vlerat e nënvizuara nuk ndahen vetëm nga e majta, por edhe nga ata që identifikohen djathtas. Është një sistem normash i promovuar nga liberalët dhe anarkistët, libertarianët dhe marksistët, poststrukturalistët dhe komunitarianët. Është si një shpirt i shenjtë i ideologjive politike, aq sa duket se kapërcen ndarjet politike.
Prapëseprapë, qyteti i lirë mbart një konceptim tepër të ngushtë të lirisë dhe përbën një strategji dritëshkurtër për fuqizimin e komuniteteve urbane. Duhet të sfidojmë lidhjen normative mes “të qenit i hapur” dhe lirisë në cilësimet urbane dhe përshtypjen që komuniteteve të margjinalizuara u shërbehet më mirë nga qytete që maksimizojnë potencialin e të gjithë rezidentëve për të lëvizur lirshëm nëpër to. Edhe kapitalistët dhe zhvilluesit e pronave e çmojnë një qytet me pak barriera, ku mund të futen në çdo hapësirë dhe mund të bëjnë ç’të duan me to. Në vend të kësaj, ne duhet të krijojmë modele të bashkëpronësisë në kontekstin urban, duke fuqizuar kësisoj komunitetet e punëtorëve për të marrë në kontroll lagjet e tyre dhe përjashtuar kapitalistët së andejmi.
Përfshirja dhe përjashtimi në qytetin e hapur
Konsensusi i dukshëm mes të majtës dhe të djathtës për qytetin e hapur duhet të jetë kambanë alarmi për këdo që shqetësohet për shtypjen dhe vuajtjet e komuniteteve të cenueshme në qytetet bashkëkohore. Ka diçka që nuk shkon me vizionin e qytetit të hapur përderisa të gjithë janë të një mendjeje për dobinë e tij, ndërkohë që zhvillimi në qytetet tona vazhdon të prodhojë varfëri dhe pabarazi.
Sigurisht që liberalët pretendojnë se konsensusi është i mirë në vetvete. Teoria politike liberale shqetësohet për rëndësinë e shkuarjes drejt konsensusit si bazë e legjitimimit të veprimeve politike. Një pjesë thelbësore e këtij procesi është minimizimi i përjashtimit nga proceset politike. Narrativa politike progresiste e pesëdhjetë viteve të shkuara ka qenë identifikimi i grupeve shoqërore historikisht të përjashtuara që tani kërkojnë të përfshihen. Prandaj parimi politik i përfshirjes është thuajse tjetërsuar si një e mirë absolute dhe përjashtimi ka nisur të konsiderohet si e keqe e papranueshme. Sigurisht, askush nuk duhet të dëshirojë që grupet historikisht të margjinalizuara të mbeten të tilla apo që atyre t’u mohohen të drejtat e fituara me mund. Ksenofobia, racizmi, homofobia dhe transfobia janë trajta të qarta përjashtimi që duhen refuzuar dhe afërmendsh kur flasim për përjashtim progresist nuk e kemi fjalën për këtë mënyrë.
Sidoqoftë, ka një mënyrë tjetër për t’ju qasur kategorive, binare në dukje, të përfshirjes dhe përjashtimit. Siç shpjegon teoricienia Chantal Mouffe, kur vendimet politike karakterizohen si produkt i konsensusit, shpesh turbullohet fakti që në të tilla zgjedhje ka pashmangshmërisht fitues dhe humbës. Sipas Mouffe-it, një kornizë “mirëfilli politike” e njeh konfliktin dhe ekzistencën e interesave të grupeve konkurruese. Nga perspektiva e saj, sa herë dikush pretendon ekzistencën e një konsensusi, në të vërtetë ky i fundit është krijuar një “përjashtim kushtetimor”, zakonisht të atyre grupeve që nuk kanë zë a fuqi në shoqëri. Me fjalë të tjera, konsensusi krijohet gjithmonë përmes përjashtimit të papranuar të interesave të grupeve të caktuara. Sigurisht, pavarësisht kontekstit, një vendim politik mund të ketë më shumë apo më pak përjashtime kushtetimore, por gjithmonë do të ketë kundërshtarë që nuk pranohen. Përjashtimet janë gjithmonë të pranishme, edhe nëse nuk duam ta pranojmë ose nuk mund t’i shohim ata që janë lënë jashtë.
Së dyti, për Mouffe-in, me të kuptuar pamundësinë e konsensusit, duhet të jetë e qartë që trajtimi i shoqërisë si një e tërë është i pamundur dhe joproduktiv. Kur kjo ndodh, rezultati më i shpeshtë është përjashtimi nga procesi i vendimmarrjes të më të dobëtëve nga më të fortët, si në rastin e ithtarëve të qytetit të hapur. Mouffe-i e quan këtë kornizë “postpolitike” (përkundër ” politikes së mirëfilltë”) dhe duhet të sfidohet në mendimet tona rreth politikës.
Për t’iu rikthyer çështjes së qytetit të hapur, është e rëndësishme të mos harrojmë që, sikurse aktivistët progresistë, edhe zhvilluesit e pronave dhe politikanët lokalë në aleancë me ta duan t’i heqin barrierat. Thjesht barrierat që duan të heqin këta të fundit janë ato që pengojnë investimet dhe qarkullimin e kapitalit. Kjo duhet t’i shtyjë socialistët ta rimendojnë modelin e qytetit të hapur, kaq popullor në mendimin urban bashkëkohës. Ata duhet të kuptojnë dhe të flasin për qytetin përmes lenteve të të drejtave të pronësisë dhe zotërimit kolektiv – dhe të mendojnë argumente ligjore për këto pretendime.
Jo çdo pronë është private
Kur shumëkush dëgjon fjalën “pronë”, me gjasë mendon për gjëra që zotëron, qoftë sende të përditshmërisë, si furça e dhëmbëve dhe telefoni, apo më të mëdha, më të përhershme, si shtëpia a toka. Sipas ligjit, të tilla gjëra janë shembuj të një kategorie specifike prone, domethënë pronës private. Prona private mund të përcaktohet si e drejta e individit, apo e një grupi individësh, për të përjashtuar të tjerët nga përdorimi i një sendi të caktuar. Këtu përjashtimi nuk është një tipar rastësor i pronës në përgjithësi, por përbën thelbin e të gjitha formave të pronës, siç shpjegon Thomas W. Merrill-i në kontekstin e një vendimi të Gjykatës Supreme të SHBA:
Gjykata ka thënë për të drejtën për të përjashtuar se ajo “konsiderohet universalisht një element themelor i të drejtës së pronës”; se është “një nga të drejtat më thelbësore” të pronës. Megjithëse të gjitha këto deklarata nënkuptojnë se e drejta për të përjashtuar nuk është e vetmja e drejtë e lidhur me pronën, asnjë e drejtë tjetër nuk është veçuar të tillë për miratim ekstravagant nga gjykata.
Me fjalë të tjera, mënyra e duhur për të menduar rreth pronës private në mënyrë abstrakte është që i zoti i pronës mund të përjashtojë ligjërisht nga përdorimi i saj të gjithë të tjerët, duke bërë me të ç’të dojë. Edhe pse prona private është mënyra kryesore se si njerëzit mendojnë rreth pronës, shumica njohin edhe kategorinë e “pronës publike”. Me pak fjalë, prona publike është pronë shtetërore, ku qeveria mund të përjashtojë të tjerët nga përdorimi i burimeve apo qasjes në godina të caktuara. Është e rëndësishme të vëmë në dukje se thelbi i konceptit të të dyja përkufizimeve të pronës është kush u lejon apo ndalon të tjerëve përdorimin e gjësë në fjalë. Nëse je zotërues i pronës private, le të themi, korrëse bari, atëherë ke të drejtën ligjore të mos lejosh përdorimin e saj nga fqinji yt. Kjo është e drejta themelore që të përkufizon si pronar të korrëses së barit. Kur qeveria të ndalon qasjen në një bazë ushtarake të sigurisë së lartë apo të lejon të vizitosh godinat qeveritare përgjatë orareve të caktuara, qartazi demonstron se shteti është pronari i ligjshëm godinave në fjalë (ndonëse mbahen nga taksapaguesit).
Pra pronësia përkufizohet nga e drejta për të përjashtuar, çka të majtët urrejnë më së shumti rreth pronës: shoqëria ndahet mes atyre që zotërojnë shumë dhe atyre që zotërojnë pak ose asfare prona. Prandaj grupi që zotëron shumicën e pronave (gjithnjë e më i ngushtë) ka mundësinë të përjashtojë jozotëruesit e pronave (masat) nga përdorimi dhe qasja në hapësirën dhe burimet që, ndoshta, duhet të jenë të hapura për të gjithë. Kjo shpjegon edhe mllefin ndaj zotërimit të pronave dhe popullaritetin e qytetit të hapur në qarqet progresiste.
Prapëseprapë ndoshta përgjigja për problemin e përjashtimit nga elitat nuk është përfshirja më e gjerë, siç mund të pohonin shumë progresistë. Përkundrazi, përjashtimin duhet ta përdorim në një mënyrë që ndihmon komunitetet e cenueshme. Nëse shpërndarja e pabarabartë e pronës është burimi i pabarazive ekonomike dhe shoqërore, me gjasë nuk duhet të synojmë të ketë më pak prona, por më shumë të tilla për ata që kanë më pak – veçse jo në formën e pronës private. Ngaqë pronësia përkufizohet si e drejta për të përjashtuar, kjo nënkupton që çdo pretendim pronësie detyrimisht mbron idenë e përjashtimit.
Po si është e mundur që kush nuk ka parakushtet e përgjithshme për të fituar prona (burime financiare, lidhje shoqërore, lidhje me pushtetin) të bëhet pronar? Kjo bëhet duke reshtur së menduari pronën vetëm si private ose publike. Në fakt ka një kategori të tretë pronësie, e njohur me ligj, që mund të përdoret për të zhvilluar de facto të drejtat e pronësisë së atyre që nuk zotërojnë dhe aq: “prona e përbashkët”.
Nëse prona private i referohet një individi, a një numri të caktuar individësh që zotërojnë diçka dhe prona publike i referohet diçkaje të zotëruar nga shteti, prona e përbashkët i referohet diçkaje të zotëruar nga komuniteti. Përkufizimi ligjor i saj, sipas librit “Prona dhe e drejta për të përjashtuar” të Merrill-it, është:
Bashkëpronësia mund të thuhet se ekziston aty ku të gjithë anëtarët e kualifikuar të një grupi apo një komuniteti të caktuar kanë të drejta të barabarta mbi burimet me vlerë. Një shembull mund të ishte një kullotë e përbashkët, e hapur për të gjithë anëtarët e një fshati të caktuar për kullotjen e bagëtive.
Ndryshimi i madh mes pronës së përbashkët dhe dy llojeve të tjera është se pronësia nuk përcaktohet nga zotërimi, le të themi, i një fature shitjeje, testamenti apo një monopoli ligjor, por nga çka quhet “traditë përdorimi”. Tradita e përdorimit lidhet me pronësinë kur dikush (individ apo një grup njerëzish) mund të tregojë se e ka përdorur një pjesë të caktuar prone në një mënyrë të caktuar, për një periudhë të caktuar kohe dhe askush (që mund të konsiderohet si privat apo publik) nuk ka tentuar ta ndalojë; rrjedhimisht ata konsiderohen pronarë të asaj prone. Këta përdorues, individualë apo si komunitet, mund të thuhet që e zotërojnë pronën, por vetëm në kuptimin që kanë të drejtë ta vazhdojnë përdorimin e saj në të njëjtën mënyrë që e kanë përdorur gjithmonë. Në këtë mënyrë, prona e përbashkët mund të përdoret si mjet për komunitetet, veçanërisht ato që zotërojnë pak nga ajo që tradicionalisht njihet si pronë, të pretendojnë pronësi dhe, gjatë procesit, të përjashtojnë të tjerët ligjërisht nga përdorimi.
Shumica e studiuesve të kësaj çështjeje marrin për bazë Anglinë e para 1700-s, kur prona e përbashkët ishte bajagi e përhapur në botën bujqësore. Asokohe shumica e kullotave të Anglisë ndahej në parcela të qarta toke që fermerët lokalë i përdornin si kullota për delet dhe bagëti të tjera të tyre. Me ligj komuniteti lokal i fermerëve kishte të drejtën e përdorimit të tokës siç e shihte të arsyeshme dhe asnjë fermer nuk kishte të drejtë të vinte kufij mbi pjesë të caktuara të asaj toke dhe ta deklaronte të vetën. Ata nuk kishin të drejtë të përjashtonin fqinjët nga përdorimi pjesor i tokës, sa kohë këta të fundit e përdornin atë për të njëjtat qëllime që përdorej prej kohësh. Toka përdorej kështu për shekuj, deri në kohën e lëvizjes së madhe të gardhimit në Anglinë e fillimviteve 1700, kur shteti anglez filloi privatizimin e tokës dhe shkatërrimin e karakterit “të përbashkët” të saj. Sidoqoftë, prona e përbashkët vazhdoi dhe vazhdon të ekzistojë në ligjin anglez dhe në kode të tjera ligjore kombëtare.
Një tjetër shembull i pronës së përbashkët përdoret në të ashtuquajturën doktrinë e “të drejtës për t’u endur”. Rrugë këmbësorësh që janë përdorur tradicionalisht për komunikim apo për ngjitje/shëtitje mbrohen nga pronari privat ose publik i tokës nëpër të cilën kalon rruga. Kësisoj, doktrina e të drejtës për t’u endur i mbron ato (rrugët) nga tjetërsimi dhe ruan qasjen e kalimtarëve dhe ngjitësve. Për shembull, nëse një shteg i përdorur për shekuj si rrugë e shkurtër nga një fshat në tjetrin ndodh të kalojë nëpër pronën e një fermeri dhe fermeri nuk ka penguar përdorimin e tij nga ndokush, ndalimi i përdorimit nga ana e fermerit një ditë mund të konsiderohet i paligjshëm, edhe pse kalon përmes pronës së tij private. Edhe nëse shtegu shpallet pronë e përbashkët, prapë përdoruesit kanë të drejtë ligjore të mos përjashtohen nga përdorimi i tij. Pra, në këtë rast, toka ekziston si pronë private dhe e përbashkët njëkohësisht. Në ishullin e Vankuverit në Kanada, shumë vendas kanë marrëdhënie të këqija me kompani të shfrytëzimit të pyjeve, të cilat tentojnë të mbyllin shtigjet që kanë qenë në përdorim për dekada si rrugë ngjitjesh. Duke pohuar të drejtën e komunitetit për t’i përdorur këto shtigje, vendasit po pretendojnë (pa dijeni) të drejtën mbi parimin për t’u endur kundër pronës private.
Ngjashëm, në Kanada prona e përbashkët ka qenë një kategori ligjore vendimtare e përdorur nga njerëzit e Kombeve të Para për përcaktimin e kufijve të tokave të tyre gjatë negociatave të traktateve. Për shembull, në ishullin e Vankuverit, populli tla-o-qui-aht po mundohet të bindë qeverinë kanadeze që paraardhësit e tyre jetonin në zona të caktuara duke identifikuar gjurmë të jetës së tyre të përditshme. Për tla-o-qui-aht-ët, lëvoret e pemëve të kedrit janë përdorur tradicionalisht për prodhimin e rrobave, ngjyrave dhe sendeve të përditshme si shporta dhe kapele. Mënyra si e nxirrnin lëvoren ishte duke hequr një shirit të gjatë rreth dhjetë jardë (afro nëntë metra) nga pemët relativisht të reja. Pra kur tla-o-qui-aht-ët të gjejnë pemë të vjetra kedri (qindra-mijëra vjet të vjetra) dhe të tregojnë se këto pemë kanë një rrip lëvoreje afro nëntë metra të gjatë mangët, mund të provojnë që njerëzit e tyre e kanë përdorur atë burim, në atë zonë të caktuar, për mijëra vjet. Kësisoj ata krijojnë një traditë të përdorimit që u jep të drejtën e pretendimit të bashkëpronësisë së asaj hapësire dhe ndihmon në zgjerimin ligjor të kufijve të pronës së tyre.
Një shembull më bashkëkohor i bashkëpronësisë është një kategori ligjore e njohur si “zotërim i pafavorshëm”. Parimi i zotërimit të pafavorshëm, siç e shpjegon Nicholas Blomley në librin “Unsettling the City”: “Nëse pronari i një cope toke ndalon së përdoruri atë dhe dikush tjetër e përdor haptas dhe vazhdimisht, pronësia mund t’i kalohet përdoruesit.” Për shumë vetë, shembulli më i njohur i zotërimit të pafavorshëm është ajo që shpesh njihet si “e drejta e rrëmbyesit”, sipas të cilës nëse dikush apo një komunitet njerëzish fillon të jetojë, le të themi, në një banesë të braktisur për një kohë mjaftueshëm të gjatë, pa ndonjë tendencë nga ana e pronarit për t’i ndaluar, pronësia e ndërtesës mund t’i transferohet rrëmbyesit. Një tjetër shembull i zotërimit të pafavorshëm përfshin transferimin e titujve pronësorë te fshatarët që “e bëjnë tokën produktive” kur pronarët që mungojnë e kanë lënë djerrë për vite, qartazi pa ndonjë synim për t’iu kthyer punimit të saj.
Atëherë, si mund të jenë të vlefshme prona e përbashkët dhe ligjet mbi zotërimin e pronës për njerëzit që jetojnë në lagjet urbane duke iu rezistuar ndryshimeve kërcënuese në komunitetin e tyre? A mund të mobilizohet një diskurs i “traditave të përdorimit” në brendësi të qytetit për të kërkuar pronësinë e hapësirave dhe infrastrukturës urbane? Nëse po, a ka ndonjë bazë ligjore për pretendime të tilla?
Nuk ka përgjigje të qarta për pyetje të këtilla sepse ideja e pronës së përbashkët nuk ka traditë aq të gjatë sa pjesa rurale. Prapëseprapë, komuniteteve të kërcënuara nga xhentrifikimi mund t’u shërbejë një konceptim i sofistikuar i pronës së përbashkët. Duhet të jetë një konceptim i bazuar në të drejtën për të përjashtuar, në vend të një ideali të maksimizimit të përfshirjes, siç supozojnë shumica e referimeve ndaj “të përbashkëtës”.
Nga zhvendosja në shpronësim
Koncepti i pronës së përbashkët është i vlefshëm në të menduarin tonë për xhentrifikimin dhe fuqinë shkatërruese të tij. Shumica e njerëzve e mendojnë xhentrifikimin si një forcë që zhvendos njerëzit: investitorë të pasur, zhvillues pronash dhe pasanikë zhvendosen ngadalë në lagje, duke shkaktuar rritje të vlerës së pronës dhe qirave përtej mundësisë së rezidentëve për të paguar. Si rezultat, përbërja klasore ekzistuese e lagjes ndryshon nga zhvendosja me forcë e të varfërve dhe ardhja e të pasurve. Në një komunitet të tillë ka një dallim të qartë mes përvojës me xhentrifikimin të atyre që zotërojnë prona dhe atyre që nuk zotërojnë gjë: nëse zotëron një shtëpi apo pallat, procesi mund të jetë fitimprurës. Nëse je qiramarrës, atëherë mund të jetë e tmerrshme – kush detyrohet të zhvendoset janë pikërisht ata që kanë burimet më të pakta për të vepruar asisoj. Logjika e pronës private mbron të drejtën e përjashtimit të të tjerëve nga përdorimi i saj nga ana e zotëruesve dhe prandaj këta të fundit kanë edhe të drejtën për të dëbuar qiramarrësit (brenda kufirit që lejojnë ligjet lokale të qiramarrjes).
Por nëse mendojmë rreth lagjeve që përballen me xhentrifikim zaptues në terma të pronës së përbashkët, mund të vëmë re se zakonisht ekziston traditë e gjatë e përdorimit. Ka vende ku njerëzit punojnë, bëjnë pazar, shoqërizohen, përfshihen në aktivitete politike, kanë qasje në shërbime shoqërore si banka ushqimore ose klinika shëndetësore. Për një kohë të gjatë njerëzit kanë lëvizur nëpër ato rrugë në mënyra të caktuara, duke përsëritur dhe konsoliduar mënyrën e përdorimit të tyre. Në këndvështrimin juridik, kjo është traditë përdorimi.
A mund të përdoren këto veprime të përditshme, të përsëritura si argument ligjor për pronësinë e hapësirës? Pozicioni moral flet qartë – anëtarët e komunitetit nuk duhet të zhvendosen me forcë apo t’u ndryshohet rrënjësisht lagjja në kundërshtim me interesat e tyre. Por a është e mundur të bësh një kërkesë juridike bindëse për bashkëpronësinë e banesave, rrugëve, parqeve, vendtakimeve dhe shitoreve që do t’i lejonte komunitetit të përjashtonte agjentët e xhentrifikimit nga zhvendosja me forcë e anëtarëve të tij?
Sipas Blomley-t, kjo do ta zhvendoste ligjërimin e luftës kundër xhentrifikimit nga kornizat konceptuale të zhvendosjes drejt shpronësimit, domethënë shkeljes së të drejtave të pronës. Nga kjo perspektivë, kur anëtarët e komunitetit reagojnë ndaj forcave të xhentrifikimit, nuk po thonë vetëm që nuk duhet të zhvendosen, por “veprimet tuaja janë të njëvlershme me vjedhjen e pronës sonë dhe, si pronarë të saj, ne mund t’ju përjashtojmë dhe ndalojmë së vepruari kështu”.
Kjo mund të jetë mënyra më efikase për të luftuar xhentrifikimin për shumë arsye. Së pari, edhe nëse aspektet ligjore të pronës së përbashkët përcaktohen nga gjykatat si të pazbatueshme në lagjet urbane, kjo është një mënyrë më e fortë për ta prezantuar si argument përpara publikut të gjerë. Për një të jashtëm, zhvendosja e të varfërve ngjan edhe e dhimbshme, edhe proces i paevitueshëm dhe i pandalshëm. Njerëzit e mendojnë të natyrshme sepse është e vështirë të përfytyrohet që përveç pronarit, ndokush tjetër të ketë të drejtë mbi pronën private dhe mënyrën se si përdoret ajo. Por gjërat ndryshojnë shumë kur ligjërimi mbi xhentrifikimin kalon nga marrja e vendimeve në treg nga ana e pronarëve private te shkatërrimi me forcë, ose vjedhja e pronës së një komuniteti.
Së dyti, pronësia e përbashkët është një koncept kolektiv i natyrshëm, prandaj i paraqet të drejtat si të përbashkëta prej natyre, dhe jo individuale. Në vend të pikasjes së rasteve individuale të padrejtësisë, vë në pah komunitete të tëra, të drejtat ligjore të të cilëve po shkelen. Mund të ndihmojë gjithashtu në organizimin e anëtarëve të komunitetit duke krijuar një ndjenjë më të fortë të interesave të përbashkëta – duke kërkuar bashkëpronësi, me fjalë të tjera, një komunitet fillon të ekzistojë.
Së treti, nëse prona e përbashkët urbane njihet si kategori ligjore me të drejta ligjore përkatëse, përdorimi i gjykatave në luftën ndaj bashkisë, zhvilluesve të pronave dhe pronarëve të trojeve bëhet mjet potencialisht i fuqishëm në rezistencën ndaj xhentrifikimit. Kjo është ndoshta mundësia më e rëndësishme për t’u shqyrtuar nga aktivistët dhe anëtarët e komunitetit, ndonëse mbetet më e pasigurta për shkak të mungesës së një tradite të gjatë ligjore të të menduarit të pronës së përbashkët në kontekst urban. Do të ishte e mrekullueshme të viheshin në dukje shembuj të suksesshëm të kërkesave specifike ligjore të pronësisë së përbashkët që janë përdorur për mbrojtjen e komuniteteve urbane të kërcënuara nga xhentrifikimi, por ato nuk ekzistojnë. Kaq e re është kjo ide e posaçme e bashkëpronësisë urbane.
Çdo komunitet i interesuar në vlerat që mund të shtojë prona e përbashkët në luftën e vet ka nevojë për pak njohuri të ligjeve që i prekin. Kështu, për shembull, prona e pafavorshme gjendet vetëm në ligjet e shtatë provincave kanadeze (Manitoba e tëhu në lindje), dy nga të cilat kanë kufizime domethënëse për kushtet në të cilat prona e pafavorshme mund të përdoret (Manitoba dhe Ontarioja). Çdo shtet amerikan ka forma të ligjit të pronësisë së pafavorshme, por të gjitha variojnë në terma të kohëzgjatjes së përdorimit, pagesës së taksave e kështu me radhë. Për më tepër, traktatet dhe pretendimet pronësore të popujve indigjenë nxjerrin në pah legjitimitetin e ligjeve të tilla të bashkëpronësisë, si dhe përpjekjen për të drejtën për t’u endur. Në British Columbia, e drejta për t’u endur ka gjithnjë e më shumë të ngjarë të merret në shqyrtim në gjykata. Ekziston një bazë ligjore për të shqyrtuar në mënyrë krijuese vlerën e pronës së përbashkët si një mjet për të çuar përpara pretendimet e pronësisë për komunitetet e xhentrifikuara.
Përfundimisht, përqendrimi vetëm te vlera e përfshirjes në sfidat urbane është kundërproduktiv sepse nuk njeh realitetin e interesave konfliktuale. Përjashtimi, si veti përkufizuese e pronës, mund të jetë një vlerë më e rëndësishme kur luftohet për drejtësi shoqërore urbane.
Superioriteti i këtij sistemi del në pah kur merret në konsideratë popullariteti në rritje i zonimit përfshirës dhe proceseve zhvilluese. Kërkimi i kontributit dhe konsultimit të komunitetit përpara fillimit të çdo ndryshimi të rëndësishëm është një qasje gjithnjë e më konvencionale për zhvillimin urban. Sidoqoftë, rëndësia e vërtetë e një konsultimi të tillë shpesh përcaktohet nga levat që përdor komuniteti kundër forcave të xhentrifikimit. Nëse komuniteti mund të nxjerrë pretendime ligjore mbi pronësinë e përbashkët, që me shumë mundësi do të vendosen në gjykata, ky proces konsultimi bëhet papritmas shumë më domethënës. Nuk mjafton përfshirja: na nevojitet edhe një vizion i fuqisë dhe pronësisë.
E përktheu Nebih Bushaj
Marrë nga revista Jacobin
Imazhi: Andrew Lichtenstein/Corbis
