Jeta dhe fati (ii) 

/Vasili Grossman/

Për të parën herë, komisari u ndje fajtor për të vdekurit në spitalin e tij. Deri në momentin e vizitës së nënës të ushtarit të vdekur kjo ndjenjë nuk e kishte munduar; në fund të fundit i tillë ishte funksioni i spitaleve ushtarake. Cilësia e mjekimeve dhe trajtimit nuk ishte kritikuar kurrë nga autoritetet. E vetmja mangësi e tij kishte qenë pamundësia për të shtuar politikisht punën edukuese dhe dhënien e informatave mbi moralin e të plagosurve. Ndoshta nuk kishte luftuar mjaftueshëm kundër disfatizmit dhe armiqësisë së prapambetur të pacientëve që kundërshtonin kolektivizimin. Kishte pasur edhe raste të nxjerrjes së sekreteve ushtarake. Si pasojë e këtyre, njëherë ishte paraqitur përpara divizionit politik të distriktit ushtarak dhe administratës spitalore, ku i ishte komunikuar se në rast të një tjetër gabimi ideologjik do të dërgohej në front.

Megjithatë, i gjendur tashmë përpara nënës së togerit të vrarë, komisari e konsideronte veten fajtor për vdekjet e ditës së mëparshme – ndërkohë që ai vetë kishte gjetur kohën të bënte dush, të porosiste pjatën e preferuar dhe të merrte një shishe birre nga dyqani në Saratov. Edhe motër Terentyenva ndjente faj sepse i shoqi, një inxhinier ushtarak, shërbente në komandë dhe kurrë nuk kishte shkelur në front; i biri, një vit më i madh se Shaposhnikovi i vdekur punonte në zyrën e projektimit të fabrikës së avionëve. Komandanti shoqërues, një ushtar i zakonshëm, shërbente në spitalin larg frontit dhe i dërgonte familjes çizme prej shajaku dhe pallto të mbajtura, ndërsa rrobat që iu dorëzuan nënës së togerit të vdekur ishin të cilësisë më të lirë.

Edhe majori përgjegjës për varrosjen e ushtarëve të rënë ndjeu faj në krah të gruas që po shoqëronte në varreza: varret ishin sajuar nga drurë të hollë të gjetur kuturu, të vdekurit ishin varrosur në varre të përbashkëta, tmerrësisht ngushtë, përveç oficerëve; inicialet mbi varre ishin shkruar kalimthi dhe shëmtuar, me bojë që nuk zgjaste as disa ditë.

Sigurisht, ushtarët që vdisnin në tendat e sajuara pranë frontit hidheshin grumbull në gropa masive pa varre, ndërsa inicialet shkruheshin me stilolaps që fshihej nga shiu i ardhshëm i pasdites. Të tjerët, të pafatët që vdisnin në luftim e sipër, në pyje, moçale, llogore dhe ndërtesa të braktisura, shpesh nuk gjenin dot askënd ti varroste, vetëm erën, rërën dhe stuhitë e borës.

Pavarësisht gjithçkaje, majori u ndje keq me zërin e thatë që përdori për t’i shpjeguar nënës procedurën e varrosjes, kur ajo pyeti mbi veshjen e trupave, nëse varroseshin së bashku dhe nëse do të ishte e mundur të thoshte disa fjalë mbi varr. Përpara udhëtimit kishte takuar një mik në dyqan, ku kishin kthyer disa gota. I vinte turp që fryma e tij e bënte makinën të kundërmonte alkool, por nuk rrinte dot pa marrë frymë.

Të gjithë ndiejnë faj përpara një nëne që ka humbur të birin në luftë; sërish përgjatë historisë së tij, njerëzimi është munduar në agoni të justifikojë veten.

Ushtarët e një batalioni punëtorësh, tepër të vjetër për t’u dërguar në front, po shkarkonin varret nga një kamion. Nga heshtja dhe qetësia e lëvizjeve të tyre kuptohej që ishin mësuar me punën. Njëri prej tyre ngjitej mbi kamion dhe i shtynte varret drejt fundit të tij, i dyti futej nën varr dhe e ngrinte mbi shpatulla ndërsa bënte disa hapa para, i treti ecte në heshtje dhe vendoste duart mbi fundin tjetër të arkivolit. Çizmet kërcisnin mbi tokën e ngrirë teksa rreshtonin arkivolet pranë varreve të përbashkëta dhe ktheheshin drejt kamionit për të bërë të njëjtën gjë. Kur kamioni i boshatisur u nis drejt qytetit, ushtarët u ulën mbi varre për të dredhur cigare, duke përdorur shumë letër dhe thuajse aspak duhan.

“Sot nuk paska nevojë për të nxituar” – tha njëri prej tyre ndërkohë që ndezi cigaren.

“Majori tha të presim një tjetër ngarkesë” – u përgjigj shoku, duke shfryrë tymin nga hundët.

“Atëherë më mirë të gërmojmë varrin para se të vijë ngarkesa.”

“Dakord, do të ishte mirë ta mbaronim menjëherë” – shtoi një ushtar i tretë që nuk tymoste, por nxori një copë bukë nga xhepi, i hoqi pluhurin me duar dhe filloi të hante.

A është e vërtetë që do na i zvogëlojnë racionet e ushqimit? – pyeti ai me një zë të mbytur, si të mos donte të shqetësonte të vdekurit me biseda që nuk u interesonin. Askush nuk u përgjigj përveç tymit të cigares, dhe gjithçka ra përsëri në heshtje.

“Është ditë vërtetë e bukur, veçse të mos frynte kaq erë.”

“Dëgjoni! Erdhi kamioni tjetër.”

“Jo, nuk është kamioni ynë, është zhurmë makine…”

Majori zbriti nga makina, ndjekur nga një grua mbuluar me shall. Ecën së bashku drejt gardhit të hekurt, ku para një jave kishte mbaruar hapësira për varre.

“Mijëra njerëz po varrosen, askush nuk merr pjesë në varrim”- tha njëri nga ushtarët. “Në kohë paqeje ndodh e kundërta, një varr i vetëm dhe qindra njerëz me lule nëpër duar.”

“Njerëzit vajtojnë po njësoj edhe pse ne nuk i shohim lotët… Po kthehet majori!”

Kësaj here të tre i ndezën cigaret. Majori u afrua dhe foli duke qeshur: “Prapë po pini cigare?! Si do e mbarojmë punën kështu?!”

Në heshtje të tre lëshuan retë e fundit të tymit. Papritmas njëri prej tyre, pronari i çakmakut, tha: “Mjafton të ndezësh cigaren dhe kamioni duket në krye të rrugës. Ja, e dëgjoj edhe zhurmën…”

***

Oficeri ndjeu sikur fyti që i ishte djegur nga i ftohti dhe vodka, ishte gërvishtur nga duhani, tymi i betejës dhe të sharat, papritmas ishte pastruar nga drita e pyllit. Bora nuk kishte shkrirë ende. Pylli dëgjohej i heshtur. Degët e shumta e zbusnin dritën, si të ishte batanije hedhur supeve të tokës. Ata ecnin në heshtje. Ishin bashkë, dhe kaq mjaftonte për ta bërë gjithçka të dukej më e bukur. Heshtja mbante brenda vetes kujtimet e gjetheve dhe shiut të vitit të kaluar, të strehës së braktisur, të fëmijërisë, të punës pa gëzim të milingonave, të tradhtisë, të luftës së të gjithëve kundër të gjithëve, të së mirës dhe së keqes lindur në një zemër të vetme dhe vdekur në po atë zemër, të vetëtimave që kishin shkrumbuar gjurmët e jetës së re. Ishte e shkuara që flinte nën dëborë, gëzimi i takimit të të dashuruarve, kënga e ndrojtur e zogjve të prillit, takimet e para me të fqinjët që fillimisht janë të huaj e më pas bëhen pjesë e të përditshmes.

Të gjithë flinin – i dobti dhe i forti, i frikësuari dhe trimi, i palumturi dhe i lumturi. Kjo ishte një lamtumirë e fundit, në një shtëpi boshe dhe të braktisur, me të vdekurit e saj që ishin larguar përgjithnjë.

E çuditërisht, mund ta ndieje më gjallë pranverën në këtë pyll të ftohtë se në rrafshinën me diell. Kishte trishtim më të thellë në këtë heshtje, se në heshtjen e vjeshtës. Në të mund të dëgjoheshin njëkohësisht vajtimi për të vdekurit dhe gëzimi i furishëm i jetës.

Ishte ende ftohtë dhe errët, por së shpejti dyert dhe dritaret do të hapeshin përsëri. Shpejt shtëpia do të mbushet me gëzimin dhe lotët e fëmijëve, me hapat me nxitim të gruas së dashur dhe të ecurën e matur të zotit të shtëpisë.

Ata qëndronin aty, me çantat nëpër duar, në heshtje.

E përktheu Frenklin Elini

Imazhi: History Extra

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.