/Rosemary Hennessy dhe Chrys Ingraham/
Lidhjet historike midis marksizmit dhe feminizmit janë farkëtuar në situatën kontradiktore të grave të Botës së Parë në epokën e kapitalizmit monopolist dhe kanë pasur ndikim në njohuritë dhe gabimet e socialistëve të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Të frymëzuar nga materializmi historik i Marksit dhe Engelsit, feministe/ët socialistë të Valës së Parë – mes tyre Clara Zetkin-i, Isaac Babel-i dhe Aleksandra Kollontai – i dhanë hov luftës për emancipimin e grave. Aktiviste si Elizabeth Gurley Flynn-i, Mother Jones-i, Rose Pastor Stokes-i etj. i vendosën këto ide në ballë të organizimit të klasës punëtore. Gjatë shekullit të ardhshëm, feministet i përdorën konceptet e materializmit historik për të shpjeguar strukturat shoqërore përmes të cilave gratë shfrytëzoheshin dhe shtypeshin. Ndërkohë, feministet nuk i janë qasur marksizmit në mënyrë jokritike. Në fakt, historia e interesimit feminist për teorinë marksiste është shoqëruar me kritika për shkak se i sfiduan caqet e marksizmit dhe e zgjeruan rrugës fuqinë e tij shpjeguese, si një kornizë teorike që mund ta shpjegojë më mirë situatën e diferencuar historikisht të grave. Ky debat kritik ka qenë thelbësor për atë që feministet marksiste e quajnë praksis politik – domethënë për luftën praktiko-teorike të lëvizjeve për ndryshim shoqëror.
Njohuritë e dala prej kryqëzimit të marksizmit dhe feminizmit të tridhjetë viteve të fundit[1] janë emërtuar në mënyra të ndryshme: feminizëm marksist, feminizëm socialist apo feminizëm materialist. Të tilla emërtime shprehin dallime si në theks ashtu edhe në koncept, por të gjitha sinjalizojnë angazhimin kritik feminist me materializmin historik. Ndonëse nuk ka qenë zëri mbizotërues i feminizmit në botën e industrializuar gjatë viteve të para të Valës së Dytë të feminizmit dhe viteve 1970, mendimi feminist socialist dhe marksist pati efekt të madh në teorinë dhe praktikën feministe. Sidoqoftë, në dekadën e kaluar, për shkak se feminizmi është absorbuar nga klasa e mesme profesionale, këto njohuri janë diskretituar gjithnjë e më shumë. Për pasojë, shumë studiues dhe aktivistë të rinj të Botës së Parë, kontakti i të cilëve me feminizmin ka ndodhur në prag të reaksionit konservator të viteve 1980 dhe 1990, nuk kanë qenë në dijeni të historisë së feminizmit socialist e marksist dhe, kësisoj, as të njohurive të prodhuara prej tyre. Megjithatë, nuk duhet harruar se gjatë kësaj periudhe, ndërsa në vendet e zhvilluara edhe mund ta kenë injoruar ose ta kenë refuzuar me vetëdije marksizmin si të vjetruar, të parëndësishëm apo, më keq akoma, ta kenë konsideruar si pengesë për emancipimin e grave, “dy të tretat e grave aktiviste nëpër botë“ kanë vazhduar ta marrin seriozisht materializmin historik si teori për revolucion shoqëror (Chinchilla 1991; Dunayevskaya 1985)[2].
Çfarë i ka tërhequr feministet te materializmi historik? Për t’i rënë shkurt, materializmi historik është dije kritike emancipuese, që ofron një mënyrë sistematike të kuptimit të jetës shoqërore në kapitalizëm, duke shërbyer njëkohësisht si agjent për ndryshimin e saj. Qëndron si përpjekje jo vetëm për ta shpjeguar botën, por edhe për ta transformuar atë. Siç na thotë Marksi te teza XI mbi Fojerbahun, materializmi historik argumenton se shpjegimi i botës (në teori) dhe ndryshimi i saj (në praktikë) janë të ndërlidhura fort.[3]
Si dije emancipuese, materializmi historik merr për pikënisje njeriun dhe atë që është e nevojshme për të prodhuar mjetet e tij të jetesës, pra për të mbijetuar. Kjo kumton se gjenerimi i jetës nëpërmjet plotësimit të nevojave njerëzore është një përpjekje kolektive që përfshin një ansambël të tërë aktivitetesh prodhuese. Një nga konceptet kyçe të materializmit historik është kuptimi se prodhimi është një proces sistemik, i cili zhvillohet nëpërmjet aktiviteteve të koordinuara zinxhir. Historikisht, këto aktivitete kanë marrë trajtën e ndarjes punës apo marrëdhënieve të prodhimit, organizatave shtetërore, si edhe kulturës. Ndryshimi emancipues që synon të eliminojë shfrytëzimin dhe shtypjen brenda një sistemi shoqëror nuk mund të arrihet duke i zhdukur pabarazitë vetëm në një sferë të jetës shoqërore – qoftë kjo ekonomia, shteti apo kultura. Që ndryshimi të jetë vërtet emancipues, duhet të përfshijë të drejtat civile, reformat kulturore dhe të shtrihet në strukturat shoqërore që deri tani kanë lejuar akumulimin e pasurisë së të paktëve në kurriz të shumicës së njerëzve.
Në kapitalizëm, prodhimi i mjeteve për plotësimin e nevojave njerëzore ka marrë formën e marrëdhënieve të prodhimit, ku burimet që prodhohen prej punës kolektive as nuk kontrollohen dhe as nuk ndahen bashkërisht. Sakaq, të paktët që zotërojnë forcat prodhuese (teknologjinë) për të plotësuar nevojat njerëzore përfitojnë për shkak të mbivlerës (fitimit në formën e kapitalit) që sigurohet nëpërmjet punës së papaguar të të shumtëve. Farkëtimi i dijeve është një aspekt material integral i kësaj strukture sepse dijet – ajo që konsiderohet e vërtetë apo se ç’është thelbi i gjërave – mund të legjitimojnë mënyrën e ndarjes së punës dhe pushtetit. Prandaj kultura – fusha e prodhimit të dijeve – është thikë me dy presa për luftën klasore. Historikisht, shtypja e grave dhe njerëzve me ngjyrë nga ideologjitë patriarkale dhe raciste ka qenë e rrënjosur thellë në strukturën themelore të prodhimit kapitalist. Megjithëse mënyrat e të kuptuarit që mbizotërojnë në shoqëritë kapitaliste mund të shërbejnë për të legjitimuar dhe riprodhuar përfitimet e klasës që zotëron pronësinë e mjeteve prej ndarjes së punës, ato nuk ia arrijnë gjithmonë qëllimit dhe shpeshherë janë kontradiktore. Për më tepër, në qarkullim ka edhe dije që u kundërvihen ideve sunduese dhe aspirojnë statusin e të vërtetës.
Feminizmi postmarksist
Në përputhje me premisat e materializmit historik, feministet marksiste argumentojnë se pikënisja e çdo teorie sjell pasoja të caktuara; si një mënyrë për të kuptuar botën, çdo teori ndihmon në formimin e realitetit shoqëror. Duke argumentuar qëndrimin e tyre dhe duke vlerësuar dobinë e teorive të tjera, feminiset marksiste shtrojnë pyetjen: “Cilat janë pasojat e kësaj mënyre të menduari në transformimin e pabarazive në jetën e grave? Si do ta transformojë jetën e të gjitha grave kjo mënyrë e të shpjeguarit të botës? Në themel të këtyre pyetjeve qëndron horizonti vizionar i feminizmit marksist: transformimi shoqëror si domosdoshmëri për të plotësuar nevojat kolektive të grave. Megjithatë, në dhjetëvjeçarin e kaluar koncepte si transformimi shoqëror janë përçmuar nga shumë feministe, të cilat kanë rendur pas shpjegimeve më lokale ose kontingjente të jetës shoqërore. Së bashku me zhdukjen e vizionit për ndryshim themelor, nga shumica e analizave feministe është venitur edhe koncepti i klasës si struktura shoqërore themelore e kapitalizmit. Kundër këtij trendi, feminizmi materialist (marksist e socialist) argumenton se transformimi shoqëror nuk është aspak një fantazi romantike. Përkundrazi, ne mëtojmë se historia e lëvizjeve shoqërore ka treguar se në kohët e një cinizmi të thellë ka rëndësi të veçantë të mbahet gjallë vizioni i të mundshmes në horizontin e luftës për ndryshime shoqërore. Ky vizion shënjoi veçanërisht vitet e hershme të Valës së Dytë të feminizmit…
I kemi rishikuar qëllimisht disa nga premisat e feminizmit marksist sepse ka pasur vazhdimisht keqkuptime, shtrembërime dhe heshtime të tij nën peshën e politikave kulturore postmoderne në lulëzim e sipër. Përveç transformimit shoqëror, shumë koncepte të tjera që ishin themelore për teorinë feministe marksiste në fillim të viteve 1970 – si struktura shoqërore, prodhimi, patriarkati dhe klasa – janë hedhur poshtë nga feminizmi postmarksist për hir të analizave që e trajtojnë jetën shoqërore në terma më evazive, bazuar në marrëdhëniet e forcave ose ligjërimeve lokale.[4] Feminizmi postmarksist refuzon sistematicitetin e materializmit historik si lente për jetën shoqërore, premisën se mbijetesa njerëzore bazohet në ekzistencën e individëve që duhet të prodhojnë të mira materiale për të mbijetuar, gjë të cilën duhet ta bëjnë në kushte të ndryshme historike. Në vend të kësaj, ai fokusohet pothuajse ekskluzivisht në praktikat ideologjike, shtetërore ose kulturore, e lidh kuptimin me trupin dhe kënaqësitë e tij apo e kupton ndryshimin shoqëror kryesisht në aspektin e luftës për përfaqësim. Edhe pse shumë feministe postmarksiste këmbëngulin se analizat e tyre janë materialiste dhe madje mund ta paraqesin veten si feministe materialiste, feminizmi postmarksist është në fakt materializëm kulturor. Materializmi kulturor (kulturalizmi) e kundërshton analizën sistematike antikapitaliste, e cila e lidh historinë e kulturës dhe të kuptimësisë me sistemin klasor kapitalist. Është e rëndësishme të theksohet se shumë feministe postmarksiste janë të njëjtat feministe socialiste puna e të cilave dikur ishte me shumë rëndësi në hartimin e koncepteve që e lidhnin prodhimin e njohurive dhe formimin e identiteteve me kapitalizmin si sistem global. Midis tyre bënin pjesë Michele Barrett-i, Drucilla Cornell-i, Nancy Fraser-i, Donna Haraway, Gayle Rubin-i dhe Iris Young-u…
Feminizmi dhe e Majta e Re
Në kreshtën e Valës së Dytë, teoricienet feministe që u angazhuan në mënyrë kritike me marksizmin dhe formimin e të Majtës së Re në Britani, Francë, Gjermani, Itali dhe SHBA farkëtuan teori të qëndrueshme dhe rigoroze për vendin dhe rolin e mohuar të grave në sistemin patriarkal dhe në atë kapitalist. Feministet socialiste theksuan nevojën e analizave teorike dhe politike që do të synonin të shpjegonin kryqëzimin sistematik të kapitalizmit dhe patriarkatit. Gjatë fazës së hershme të feminizmit të Valës së Dytë linjat ndarëse midis feminizmit radikal dhe atij socialist ishin shpesh të paqarta. Është e qartë se kornizat teorike të feministeve u ndikuan shumë nga teoria marksiste që qarkullonte në lëvizjen për të drejta civile dhe atë Black Power në SHBA, në lëvizjet studentore e punëtore të vendeve të Botës së Parë, në luftërat çlirimtare në Vietnam, Kinë dhe Kubë, si dhe në lindjen e së Majtës së Re. Duke refuzuar lidhjen e “të Majtës së Vjetër” me Bashkimin Sovjetik dhe partitë socialiste, e Majta e Re mishëronte një përpjekje për të pranuar se kapitalizmi ka pjesërisht sukses për shkak të mënyrave se si ideologjia përshkon çdo aspekt të jetës së përditshme.
Pavarësisht përpjekjeve të së Majtës së Re për të politizuar personalen, gratë dhe interesat e tyre janë injoruar jo pak herë. Shumë nga themelueset e feminizmit radikal ishin socialiste të frustruar nga refuzimi i burrave të së majtës për t’iu kundërvënë marrëdhënieve pushtetore patriarkale. Siç na tregon historia e kësaj periudhe e Alice Echols-it në feminizmin amerikan, në vitet e hershme të Valës së Dytë është bërë një punë e madhe teorike nga feministe të cilat dëshironin ta përpunonin analizën e së Majtës së Re mbi kapitalizmin global për të shpjeguar marrëdhënien midis strukturave seksuale-gjinore dhe klasore.
Gjatë viteve të hershme të Valës së Dytë feministet socialiste, të fuqizuara nga lëvizja feministe në lulëzim e sipër, ushtruan sërish trysni mbi teorinë dhe praktikën marksiste për ta riformuluar “çështjen e gruas” duke rishikuar kategoritë kyçe të logjikës marksiste: prodhimin, riprodhimin, klasën, ndërgjegjen dhe punën. Ato pohuan se idetë klasike marksiste nuk i kanë kushtuar rëndësi gjinisë dhe e kanë injoruar kontributin e grave në prodhimin shoqëror, ndërsa analiza feministe – megjithëse e fortë në lidhje me karakterin sistemik të marrëdhënieve ndërmjet gjinive – ka qenë shpesh ahistorike dhe jo mjaftueshëm materialiste. U kërkua bashkimi i marksizmit dhe feminizmit. Debati u kthye në termat e rregullimit të këtij bashkimi.[5] Forca radikale e feminizmit socialist gjatë dy dekadave pasuese rrjedh nga refuzimi për të t’i parë interesat e grave nga këndvështrimi i marksizmit klasik. Në vend të kësaj, feministet socialiste i përpunuan disa koncepte marksiste për të shpjeguar rolin e grave në riprodhimin shoqëror, funksionin integral të strukturave patriarkale në rrjedhën e papenguar të akumulimit të kapitalit dhe në formimin e shtetit dhe vetëdijes. Feministet socialiste argumentuan se ka një lidhje të fortë midis luftës së grave dhe luftës klasore. Megjithatë, për shkak se kapitalizmi është një totalitet shoqëror, kjo luftë nuk kufizohet vetëm me pagën, por duhet zhvilluar edhe në sferën e kulturës.
Rreth vitit 1975 analiza sistematike e feminizmit të hershëm radikal dhe socialist nisi të mënjanohej dhe t’i linte vend feminizmit kulturor. Feminizmi kulturor nis me supozimin se burrat dhe gratë janë në thelb të ndryshëm. Ai synon të përmbysë sistemin patriarkal vleror ku meshkujt privilegjohen mbi femrat, përqendrohet në tiparet kulturore të shtypjes patriarkale dhe synon kryesisht reforma në këtë fushë. Ndryshe nga ai radikal dhe socialist, feminizmi kulturor kundërshton me forcë kritikën e të Majtës ndaj kapitalizmit, thekson patriarkatin si rrënjën e shtypjes së grave, kremton ritualet dhe hapësirat e veçanta të grave, si dhe shkon drejt separatizmit. Edhe pse nuk jep argumente rreth barazisë së grave me burrat, feminizmi kulturor i afrohet ideologjikisht feminizmit liberal dhe liberalizmit në përgjithësi në faktin se fokusohet ekskluzivisht në ndryshimet superstrukturore. Ja si e përshkruan Maria Mies-i sfondin historik dhe implikimet politike të kësaj pikëpamjeje:
“Besimi te arsimi, veprimi kulturor apo edhe revolucion kulturor si agjentë të ndryshimit shoqëror është tipik i klasës së mesme urbane. Çështja e gruas bazohet në supozimin se shtypja e grave nuk ka të bëjë fare me marrëdhëniet e prodhimit material bazë… Ky supozim gjendet më shumë midis feministeve perëndimore, sidomos te amerikanet, të cilat nuk para flasim për kapitalizmin. Për shumë feministe perëndimore, shtypja e grave është e rrënjosur në kulturën e qytetërimit patriarkal. Për ta, pra, feminizmi është kryesisht një lëvizje kulturore, një ideologji e re ose një ndërgjegje e re.”[6]
Në dallim nga feminizmi kulturor, feministet materialiste, socialiste dhe marksiste nuk e shohin kulturën si tërësinë e jetës shoqërore, por e konsiderojnë atë më tepër si një arenë të prodhimit social dhe, për pasojë, vetëm si një nga fushëbetejat e luftës feministe.
Ndonëse feminizmi socialist dhe marksist ka qenë i lidhur ngushtë me zhvillimin politik dhe teorik të feminizmit të Valës së Dytë, termi “feminizmi materialist” nuk është futur në qarkullim deri në fund të vitit 1970. Zhvillimi i feminizmit materialist në Perëndim lidhet historikisht me ndryshimet e politikave kulturore të marksizmit perëndimor pas vitit 1968, çka do të thotë se disa nga luhatjet në historinë e tij, në veçanti vëmendja në rritje ndaj ideologjisë, duhen lexuar në këtë kontekst. Annette Kuhn-i, Anne Marie Wolpe-i, Michele Barrett-i, Mary MacIntosh-i në Britani dhe Christine Delphy në Francë ishin ndër promovueset e para të feminizmit materialist. Ato e parapëlqyen këtë term ndaj “feminizmit marksist” për të theksuar idenë se ndonëse marksizmi nuk i pati adresuar siç duhet shfrytëzimin dhe shtypjen e grave, ka vend për një analizë historike materialiste që do të shpjegonte ndarjen seksuale të punës dhe formimin gjinor të subjektiviteteve. Më shumë se feminizëm socialist, feminizmi materialist ishte ndërthurje e disa ligjërimeve: materializmit historik, marksizmit dhe feminizmit radikal, si dhe teorive postmoderne dhe psikanalitike mbi kuptimin dhe subjektivitetit. Duke u mbështetur në kritikat postmoderne të subjektit humanist dhe teorive neomarksiste mbi ideologjinë, feminizmi materialist përbënte një ndryshim të rëndësishëm nga debatet feministe të viteve ’70, si radikale ashtu dhe socialiste![7]
Nga mesi i viteve ‘80, feministët dhe marksistët e Botës së Parë kishin shkuar aq larg me teorizimin e shtypjes së grave në aspektin kulturor, e ndërgjegjes dhe të ideologjisë, saqë shqetësimet për shpjegimin e lidhjes midis patriarkatit dhe kapitalizmit, apo të lidhjes ndërmjet punës shtëpiake të grave dhe ideologjisë, pothuajse ishin braktisur…
Ndonëse elementë të caktuar të historisë së feminizmit marksist ndryshojnë nga një vend i përparuar kapitalist në tjetrin, prirja kah feminizmi kulturor dhe larg feminizmit marksist i ka prekur të gjitha vendet.[8] Ashtu si anëtarë të tjerë të së Majtës së Re, shumë feministe amerikane që u tubuan nën flamurin e materializmit gjatë viteve ’80 ishin kritike të rolit të universitetit në shtetin korporativist, madje edhe kur u bënë bartëse të privilegjeve klasore të jetës universitare (Ehrenreich 1990). Ngjashëm me feministet e tjera të Valës së Dytë, kryesisht të racës së bardhë dhe të klasës së mesme, shumë gra (dhe burra) amerikane iu qasën feminizmit përmes një marrëdhënieje të tensionuar me jetën universitare. Si studentë apo aktivistë të rinj, ata sfiduan autoritetin e universitetit, duke bërë lidhjen midis interesave të ekspertëve teknologjikë dhe hulumtuesve akademikë, në njërën anë, dhe fuqisë së sistemit patriarkal dhe kompleksin ushtarak industrial, në anën tjetër, që udhëhiqte veprimet ekonomike dhe imperialiste të SHBA anembanë globit. Sidoqoftë, ata nuk ndërruan punë dhe vazhduan të përfitojnë materialisht nga kredencialet profesionale të ofruara nga universiteti. Dilema për shumë feministë dhe marksistë qëndronte në faktin se si të nxirrnin bukën në institucione të tilla pa tradhtuar idetë dhe aktivitetin e tyre politik radikal. Për ata që ai dolën të gjenin një rrugëdalje nga kjo situatë kontradiktore duke u kthyer në intelektualë opozitarë në margjinat e universitetit, recesioni ekonomik i viteve 1970 solli pasoja të rënda. Sidoqoftë, nga vitet ’80 shumë feministe socialiste dhe marksistë që punonin pranë universiteteve dhe kolegjeve jo vetëm që ishin pothuajse tërësisht të integruar në klasën e mesme profesionale, por e kishin braktisur gjithashtu analizën klasore të materializmit historik…
Postmodernizmi si neoimperializëm
Nëse feminizmi materialist rrodhi nga marksizmi perëndimor, ai gjithashtu u mbështet dhe ndihmoi në formulimin e kritikës së postmodernizmit ndaj empirizmit dhe individit si entitet autonom dhe koherent. Ne e konsiderojmë postmodernizmin si një krizë historike që shoqëron ndryshimet në marrëdhëniet e prodhimit të kapitalizmit të vonë. Është simptomatik fakti që në Perëndim kjo krizë është trajtuar më shumë në aspektin e ndryshimeve kulturore, duke përfshirë sfidat ndaj empirizmit dhe unit kartezian, të artikuluara në poezinë dhe romanin avangardë, linguistikë, filozofi, psikanalizë, antropologji dhe histori. Parë në terma historikë dhe materialistë, postmodernizmi nuk është thjesht një çështje çarjeje që ndodh në nivelin kulturor. Përkundrazi, këto ndryshime kulturore lidhen dhe madje shkaktohen prej ndarjes kapitaliste së punës dhe strukturimeve neoimperialiste. Postmodernizmi, me fjalë të tjera, është efekt i zhvendosjeve të prodhimit nga Bota e Parë drejt dy të tretave të fundit botës dhe i zhvillimit të teknologjisë, veçanërisht të mikroprocesionit, që kanë bërë të mundur lëvizjen e shpejtë të kapitalit dhe forma të reja pune; në të njëjtën kohë, postmodernizmi është efekt i çmontimit të perandorisë dhe rikonfigurimit të saj neoimperialist në gjysmën e dytë të shekullit të njëzetë.
Si logjikë kulturore e kësi kushteve të kapitalizmit të vonë, postmodernizmi është thellësisht i ngulitur në strukturat patriarkale mbi të cilat varet shtrirja e kapitalit të korporatave shumëkombëshe. Për shembull, rekrutimi i grave të klasës së mesme në profesionet e reja të shërbimit të sektorëve të tejzhvilluar – në arsim dhe në menaxhimin e nivelit të mesëm – është varur nga rekrutimi i njëkohshëm i grave të dy-të tretave të botës në fasoneritë e vendeve të Paqësorit apo në punishtet e SHBA. Kolonizimi i pavetëdijes që promovohet përmes reklamimit dhe telekomunikacionit të teknologjisë së lartë prodhon dëshirë, seksualitet, familje dhe feminitet sipas formave që i komodifikojnë trupat dhe punën e grave si pronë të burrave, pavarësisht se disa gra kanë më shumë liri për të ushtruar “pavarësinë” e tyre në tregun konkurrencial të punës.
Sipas feminizmit marksist, një pjesë e konsiderueshme e teorisë postmoderne refuzon të pranojë dimensionet historike të postmodernizmit dhe ka një koncept të kufizuar dhe të pjesshëm të sociales – ose, për ta thënë me fjalët e Marksit, i lufton fjalët me fjalë. Për shembull, kritika e dekonstruksionit të metafizikës perëndimore, e cila ka shërbyer si matricë për shumë teori kulturore postmoderne feministe, e konsideron socialen si kryesisht tekstuale dhe kuptimin si efekt të paqëndrueshmërisë radikale të gjuhës.[9] Megjithatë, shumë materialistë kulturorë që e kanë kritikuar apo janë distancuar nga analiza tekstuale e dekonstruksionit, prapëseprapë përdorin korniza teorike që tentojnë ta reduktojnë jetën shoqërore në përfytyrim, ndonëse në një kuptim më të rrënjosur në shoqëri të gjuhës si ligjërim. Në të kundërt, feministet e materializmit historik (marksist) synojnë të bëjnë të dukshme arsyet pse po ndryshojnë përfytyrimet e këtyre identiteteve, pse nuk marrin të njëjtat forma si një shekull apo edhe pesëdhjetë vjet më parë dhe se si këto ndryshime në identitet shoqërohen me shndërrime historike në prodhimin e të mirave materiale në kapitalizmin e vonë.
Feminizmi marksist është një pikëpamje feministe e angazhuar në mënyrë kritike, e krijuar pjesërisht përmes ndeshjes në lëmin e dijes me perspektivat e tjera feministe. Sot një nga objektivat e ndeshjes mbi materializmin brenda teorisë feministe është aleanca klasore e feminizmit profesional. Brenda feminizmit ekziston konsensusi mbi përmirësimin e jetës së grave, por jo mbi faktin se feminizmi nënkupton medoemos luftimin e sistemit klasor kapitalist. Gjithnjë e më shumë, vepra që nënshkruhen si “feminizëm materialist” ndajnë shumë të përbashkëta me feminizmin kulturor sepse nuk vendosin t’i shpjegojnë apo ndryshojë realitetet materiale që e lidhin shtypjen e grave me përkatësinë dhe marrëdhëniet klasore. Shumë “feministe materialiste” as që e konsiderojnë veten socialiste. Siç na tregon citimi i sipërpërmendur nga Maria Mies-i, feministet marksiste e lidhin shtypjen e grave me kapitalizmin si sistem klasor dhe refuzojnë ta kufizojnë praktikën feministe vetëm në ndryshimin e formave të ligjërimit apo të ndërgjegjes…
E përktheu Liri Kuçi
Marrë nga libri i përgatitur nga Rosemary Hennessy dhe Chrys Ingraham “Materialist Feminism: A Reader in Class, Difference, and Women’s Lives”, Routledge, 1997.
Shënime:
[1] Fundvitet ’40-fillimvitet ’50 të shekullit XX. (Shën. përkth.)
[2] Fraza “dy të tretat e grave në botë” haset për herë të parë në një shënim të Ann Ferguson-it për listën e feminizmit materialist (matfem) në internet. Me të propozoi korrektimin e shprehjes “gratë e Botës së Tretë”. Kjo zhvendosje këndvështrimi është me goxha rëndësi sepse shënjon më pak ndarjet neoimperialiste të Luftës së Ftohtë dhe thekson më shumë dallimin midis sektorëve të mbizhvilluar dhe periferikë të globit. Dallimi midis një të tretës dhe dy të tretave nuk lidhet edhe aq me kufijtë kombëtarë sesa sinjalizon pozicionin historik të një vendi në lidhje me burimet dhe pasurinë. Dy të tretat e grave jetojnë në zona të caktuara të SHBA dhe të Evropës, si dhe në Azi, Afrikë dhe Amerikën Latine.
[3] Teza e njëmbëdhjetë e Marksit mbi Fojerbahun thotë: “Filozofët vetëm e kanë interpretuar botën në mënyra të ndryshme, çështja është ta ndryshosh atë.”
[4] Për një kritikë më të zgjeruar të postmarksizmit, shih: Ebert (1995), Hennessy (1993) dhe Stabile.
[5] Burimi më i mirë për këtë debat është Sargeant (1981).
[6] Maria Mies, Patriarchy and Accumulation On A World Scale: Women in the International Division of Labour, 1986, f. 22. Kjo vepër klasike gjurmon origjinën sociale të ndarjes seksuale të punës. Paraqet historikun e proceseve të lidhura me kolonizimin dhe “shtëpiakëzimin”, duke e shtrirë analizën në ndarjen bashkëkohore ndërkombëtare të punës dhe në rolin që duhet të luajnë gratë si prodhueset dhe konsumatoret më të lira në treg. I botuar së pari në vitin 1986, ky libër u përshëndet si një ndryshim i madh në paradigmën e teorisë feministe. Njëmbëdhjetë vite më vonë, teoria e Maria Mies-it për patriarkatin kapitalist mori një tjetër hov; ky botim i ri përmban një hyrje të relativisht të re, ku ajo e zbaton teorinë e saj mbi botën e re të globalizuar duke iu përgjigjur njëkohësisht edhe kritikëve të saj.
[7]Një histori e vlefshme e feminizmit materialist, megjithëse nga një pozicion më postmarksist sesa i yni, mund të gjendet në kapitullin e I-rë të Landry-t dhe Maclean-it (1993).
[8] Mbi feminizmin e kësaj periudhe në SHBA, shih: Willis (1992) dhe Evans (I980). Mbi feminizmin francez Duchen (1986, 1987). Për feminizmin italian Birnbaum (1986); feminizmin marksist britanik në fillim të valëve të dytë në Britani, Rowbotham (1979) dhe Lovell (1990).
[9] Për shembuj të përvetësimeve feministe të dekonstruksionit teorik lexo Cornell (1991), Fuss (1989) dhe Elam (1990).
Imazhi: See Red Women’s Workshop
Ky artikull është botuar nën licensën CCA 4.0 (Creative Commons Attribution 4.0 International License).
