/Zilan Dijar/
Ky shkrim është botuar së pari në gjuhën turke tek “Yeni Özgür Politika” me titull “Ka ardhë koha”.
E tërë bota po flet për ne, gratë kurde. Është bërë fenomen i zakonshëm të shohësh gratë luftëtare kurde në media, revista, gazeta e rrjete sociale. Televizionet, faqet e lajmeve dhe mediat sociale janë mbushur me fjalë miradijeje. Paraqesin fotografi të vezullimit të papërkulur, shpresëdhënës e rrezatues të këtyre grave e vajzave. Për ta, tradita jonë e rrënjosur është një realitet për të cilin vetëm kohëve të fundit kanë zënë të dinë diçka. Mbresohen me gjithçka. Të qeshurat e grave, natyraliteti, gërshetat e gjatë e detaje të jetëve të reja të tyre i ndjejnë si duar të zgjatura për ata që luftojnë në ujërat e dëshpërimit. Madje ka disa që, të magjepsur nga rrobat e uniformës që veshin këto vajza e gra, duan të nisin një trend të ri mode! Mahniten nga këto gra që luftojnë kundër burrave që duan ta ngjyrosin në të zezë Lindjen e Mesme dhe pyesin veten se ku e marrin këtë kurajë dhe si mund të buzëqeshin me kaq çiltërsi. Edhe unë habitem me ta. Befasohem se si na kanë vënë re kaq vonë, se si kurrë më parë s’kishin dëgjuar për ne. Befasohem se si u vonuan kaq shumë në dëgjimin e zërave të sa e sa grave trimëresha që tejkaluan kufijtë e kurajës, besimit, durimit, shpresës dhe të bukurës. Nuk dua të ankohem shumë. Ndoshta epokat tona thjesht nuk përputhen. Vetëm se kam ca fjalë për t’u thënë atyre që veç sa kanë filluar të na vërejnë. Vetëm kaq.
Tash gjysma prej nesh mungon. Po qe se nuk ka të kaluar a të ardhme në ambientin ku jeton, ndjehesh si një zë, si një shpërthim që humbet në vrimat e zeza të universit. Entuziazmi e bukuria e së sotmes mund të njehsohet vetëm nga ato që ia dolën ta bartin atë në këtë ditë dhe nga aftësia e tyre për ta bartur prore në të ardhmen. Në të qarat e Zilanes (Zejnepe Kinaxhi), e cila hodhi veten në erë më 1996 ndjejmë frymën e Besesë, e cila u hodh në shkrepa gjatë revoltës së Dersimit në vitet ’30-të duke thënë “Ju s’mund të më kapni të gjallë!”, sikurse edhe të Beritanes, e cila nuk e dorëzoi as trupin e as armën e saj tek armiku kur kërceu nga shkëmbinjtë e maleve më 1992. Është arsyeja se pse luftëtarja e YPJ-së[1] Arin Mirkani bëri të fryjë një erë mali përmes një qyteti shkretinor kur e hodhi veten në erë vetëm që të mos binte në duart e ISIS-it dhe t’i mbulonte shokët e saj teksa tërhiqeshin në Koban[2] gjatë këtij tetori. Në zemrat e vajzave jezide[3], që kapin pushkët kundër burrave me flamur të zi, është malli për atdhe i Binevse Agallit, një gruaje jezide e cila iu bashkua gueriljes që erdhi prej Gjermanisë në vitet ’80 dhe kaloi kontinente për t’u rikthyer në vendin e saj. Në fjalët e Ajshe Efendiut, bashkëkryetares së Asamblesë Popullore të Kobanit – “Unë do të vdes në atdheun tim” – rri e fshehur hyjnorja e rebeles Zarife, e cila luftoi në revoltën e Dersimit. Në buzëqeshjen e luftëtares së YPJ-së, e cila pozon me fëmijën e saj në një krah dhe pushkën në krahun tjetër, është shpresa e Merjeme Çollakut, një psikologeje që zgjodhi të luftojë në male dhe shpeshherë ndante me ne përgjërimin për vajzën që la në shtëpi. Denize Firati, një gazetare e “Firat News”-it, e cila u vra prej ISIS-it në Mahmur në muajin gusht, u mësua ta kërkojë të vërtetën prej Ersoze Gurbetelisë, një gazetare dhe luftëtare guerile që vdiq në konfliktin e 1997-s. Sema Jyxhe (Serhildane), e cila i vuri zjarrin vetes gjatë protestave në një burg turk më 1992, pëshpëriti sekretet e zjarrit të Lejla Vali Hysenit (Vijan Soran), e cila u vetëdogj më 2006 për të tërhequr vëmendjen rreth gjendjes së Abdullah Oçalanit[4]. Ata që sot çuditen se si “vajza me shallin e kuq” – një vajzë turke e zhgënjyer me shtetin pas protestave të Parkut Gezi – do të dilte në male, do ta dinin përgjigjen po të kishin njohur Ekine Xheren Douruakun (Amara), një grua revolucionare turke që luftoi në PKK në epitafin e së cilës shkruan “Vajza e detit që u dashurua me malet” dhe Hysne Akgylin (Mizgin), luftëtare turke në radhët e PKK-së, e vrarë më 1995. Befasohen me amerikanët e kanadezët që po rreshtohen përkrah YPG-së vetëm ata që nuk e kanë njohur Andrea Vollfin, internacionaliste gjermane në radhët e PKK-së që u vra më 1998, eshtrat e së cilës u hodhën në një varrezë masive meqë përkujtimi për të ishte i patolerueshëm prej shtetit.
Kalendari ynë nuk ecën njëkohshëm me atë të mbarë botës. Kundrimi i këtyre grave u fokusua në thellësitë e një distance të largët, hapat e tyre qenë të shpejtë. Për ta sjellë të ardhmen më afër, ato qenë aq euforike sa nuk lanë asnjë urë pas vetes. Këto dy arsye na mbajtën të veçuara prej realiteteve të botës. Ky është shkaku se pse bota nuk i njihte gratë në male; dhjetëra syresh, pastaj qindra e më vonë mijëra syresh në të njëjtën kohë. Tash është koha për t’i kombinuar kalendarët, për t’i rregulluar orët. Është koha për të treguar historitë e jetëve të këtyre grave që luhaten mes ëndrrës e realitetit, çastet e tyre të lumtura që tingëllojnë si përralla zanash, mënyrat se si humbja ka dalë të jetë mësuesja jonë më e shquar në kërkim të së vërtetës. Tash është koha e përsosur për t’ua besuar juve atë çka isha në gjendje të bartja prej të kaluarës në këto ditë. Që t’i bashkëngjitemi kalendarit botëror, unë do ta bart të kaluarën në të tashmen. E kaluara ime qoftë e tashmja juaj!
U zgjova një mëngjes të ftohtë pranvere të 1997-s në Xhirav. Hodha mënjanë najlonin e vesëtuar nga nata me brymë dhe pashë një fytyrë, të ndryshme prej atyre të luftëtareve zeshkane përballë meje. Sikur dielli të kishte rrezatuar butësisht vetëm në atë fytyrë! Sikur duart e saj, buzëqeshja e saj të përshkruanin elegancë e fisnikëri! Jam e lumtur që ka ardhur një luftëtare më e re se unë, e unë kështu jam bërë pak më e vjetër. Më pas e kuptova se kisha të bëja me një guerilase me përvojë pesëvjeçare. Asokohe i dija vetëm pseudonimin, Zinarinë… Sikur të mos ishin spangot e bardha në flokët e saj apo mënyra sesi brenga ia vidhte herë-herë buzëqeshjen, nuk do ta kishit kuptuar se ajo ka qenë guerilase për pesë vite. Nuk i di dhimbjet që ka provuar, sakrificat që ka bërë në kërkimin e së vërtetës. Po çmendem nga kërshëria për të kuptuar se ç’po shkruan në fletoren e saj kur strehohet nën hijen e një lisi. Ndjenjat që pati ajo në jetën e shkurtër që ndamë së bashku, më vonë i lexova në ditarin e Zinarines pas therorisë së saj.
Jam në vjeshtën e vitit 1997. Ditë në të cilën një këmbë e sfilitur vjeshtarake tenton të na zvarrisë kah dimri. Ditë në të cilën pikëllimi nuk pushtoi Haftaninin, por zemrat tona. Therorinë e Zinarines e mora vesh për muaj më pas. Akoma jam e gllabëruar nga dhimbja e humbjes së saj. Teksa po bredh plot tërbim të pandarë, Merjeme Çollaku lexon në fytyrën time shpirtin që më zien nga dhimbja. Ndërkohë që rresht së foluri me të gjithë rreth vdekjes së Zinarines, ajo më pyet “Pse je inatosur me ne?” dhe përgjigjet vetë “Mos u zemëro me ne, zemërohu me armikun!” Prej asaj dite, imuniteti im ndaj humbjes u rrit. Ca muaj më pas mësova se Merjemja u vra në një pritë tanku duke shkuar në Metina me një grup grash për t’i dhënë fund operacionit tokësor. Nga dëshmitarët e çastit mësova se energjitë e fundit i harxhoi jo për t’i dërguar të fala vajzës së saj, por për t’ua besuar shoqeve armën, gjerdanin e fishekut dhe fjalëkalimet.
Është viti 1999. Jam në malet e Zagrosit që nuk lejuan kalimin e ushtrive të Aleksandrit, po ku guerilja ia doli të hapte shtigjet e veta. Jemi gjysmë udhe larg cakut përmes një udhëtimi të gjatë që do të zgjasë një muaj. Me mua është njëzetedyvjeçarja Sorhvin (Yzgyr Kaja). Sorhvinja jonë e cila lejoi që kushtet malore t’i japin formë trupit të saj, por që nuk do ta lejojë zemrën e fëmijëve të saj t’i nënshtrohet ligjeve të luftës. Komandante, shoqe, grua dhe fëmijë. Secili nga identitetet i shtonte diçka bukurisë së saj. Pjesa më e mirë e udhëtimit të lodhshëm e të gjatë njëmujor është ajo, vetë Sorhvinja, që na mbush me gëzim e na mban për të marshuar tutje. Natyrisht, ishte kjo fëmijë e quajtur Sorhvin që shpiku lojëra fëmijësh për të na dhënë forcë. Teksa qeshte me qerratallëk, tha: “Kjo s’është asgjë. Po mund ta mbaj një automatik BKC me 400 fishekë në shpinë, kështu që do i ngjitem edhe kësaj kodre në katër orë pa pushuar fare.”
Këto gra nuk do të mund ta jetojnë kohën tonë sepse nxituan drejt zjarrit si flutura. Po ato kanë jetuar për tri breza. Tri breza u rritën me historitë e tyre, përtëritën emrat e tyre, dëgjuan këngët e zhuritura kushtuar atyre. Armët që ato gra lanë prapa i kapën këta breza, për të marrë rrugën e Shengalit, Kobanit, Botanit, Serhatit. Ato u nisën për t’i hedhur dritë botës që burrat me flamuj të zi deshën ta errësonin. Dhe emrat e tyre janë Zinarin, Beritan, Zilan, Merjem, Sorhvin, Arjin, Amara, Vijan, Sara…..
Zilanja, shkruesja e këtyre rreshtave, është luftëtare guerilase kurde.
Përkthimi dhe shënimet sqaruese: Fitim Salihu
Shënime:
[1] Yekîneyên Parastina Jinê – “Njësitë Mbrojtëse të Grave”, aradha të përbëra vetëm nga gra e vajza luftëtare kurde në kuadër të YPG-së “Njësive Mbrojtëse Popullore”, të cilat që nga vitit 2011 luftojnë kundër ushtrisë qeveritare të Asadit, e më pas edhe kundër brigadave xhihadiste të Xhabat al-Nusras dhe ISIS-it. Këto njësi u bënë të famshme anekënd botës sidomos muajve të fundit, ndërsa po vazhdojnë trimërisht rezistencën përballë ISIS-it duke mbrojtur qytetet e banuara me kurdë në Irakun verior dhe Sirinë veriore. – vërejtje e përkthyesit (v.p.)
[2] Kobani është një qytezë kurde në veri të Sirisë, i cila që nga viti 2012 kontrollohet nga YPG-ja dhe krahu i saj politik Partia e Bashkimit Demokratik, parti e lidhur me PKK-në marksiste të Abdullah Oçalanit, prijësit historik kurd. Që prej shtatorit 2014 qyteza po përballon heroikisht rrethimin e plotë të luftëtarëve xhihadistë të ISIS-it. Qyteza ndodhet në kufi me Turqinë, por qeveria turke i ka mbyllur kufijtë; fillimisht nuk i lejonte banorët e qytezës të ikin në Turqi, njëjtë siç nuk po i lejon kurdët e Turqisë të shkojnë atje për të luftuar përkrah bashkëkombësve të tyre dhe po pengon futjen e ndihmave humanitare ndërkombëtare. – v.p.
[3] Jezidët janë kurdë etnikë që i përkasin një sekti fetar më vete, si sinkretizëm i krishterimit, zoroastrizmit, islamit dhe feve të lashta të Mesopotamisë. Jezidët jetojnë në veri të Irakut, përreth maleve të Shingalit. – v.p.
[4] Abdullah Oçalan, i lindur më 1948, është themelues dhe udhëheqës i PKK-së, Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit, lëvizjes nacionalçlirimtare të popullit kurd. PKK-ja u themelua më 1978 dhe më 1984 nisi luftën partizane kundër qeverisë turke, fillimisht si një parti marksiste-leniniste që kërkonte çlirimin, bashkimin dhe pavarësinë e Kurdistanit nga katër shtetet pushtuese – Turqia, Irani, Iraku dhe Siria – e që pas viteve ’90, posaçërisht arrestimit të tij nga Ankaraja zyrtare më 1999, është kthyer kah një rrymë anarkiste libertariane, «komunalizmi demokratik» dhe tashmë pretendon vetëm një konfederatë për territoret kurde mes katër shteteve ku banojnë ata. Pas arrestimit më 1999 prej autoriteteve turke, Oçalani u dënua me vdekje, por më pas dënimi iu ul me burgim të përjetshëm në ishullin e izoluar turk të Imralësë. PKK-ja, ndonëse vitin e fundit e ka bartur pothuajse barrën kryesore të luftës kundër terroristëve islamistë krah për krah ShBA-së dhe aleatëve të saj në Irak e Siri, ende mbetet në listën e organizatave terroriste të ShBA-së, BE-së dhe Turqisë. “Apo”-ja, pseudonimi me të cilin njihet Oçalani nga populli i tij, llogaritet si hero kombëtar dhe lider historik i të gjitha kohërave në Kurdistan. – v.p.
