/Arlind Qori/
Mund të mendohet paraprakisht si trefazësh udhëtimi nga kafshërorja tek njerëzorja. Cilësi e kafshës është të mbijetuarit, çka vjen si rezultat i përshtatjes ndaj mjedisit e përdorimit të këtij të fundit për të siguruar çdo gjë që mundëson mbijetesën. Po meqenëse kafsha instinktivisht refuzon të vdesë, ajo nuk e di se do të vdesë. Nuk di njëkohësisht as se kur apo si do të vdesë. E mbi të gjitha nuk di as se si mund ta zgjasë jetën e vet përtej tentativës së atypëratyshme për të gjetur ushqim a strehë për çastin pasardhës. Duket sikur cilësi e kafshës është vërtet mbijetesa, por një mbijetesë që reduktohet vetëm në të jetuarit “edhe pastaj”…ku e pastajshmja është thjesht fraksioni matematik i së ardhmes së sapombërritshme. Për të mbijetuar më gjatë do t’i duhej të zotëronte aq arsye sa për t’i bërë të kuptonte se një ditë do të vdiste e se vdekjes mund t’i shmangej për ca kohë nëpërmjet planifikimit apo çfarëdo përcaktimi instrumental të arsyes.
Stadi i parë i kafshërores është karakteristikë e shqiptarit të varfër, pra shqiptarit të zakonshëm e normal, ku normaliteti e zakonshmëria nuk mbartin ndofarë kuptimi etik, por shënjojnë thjesht kushtet e përditshme e të përsëritshme të shumëkujt në këtë vend. Megjithëse ndryshe nga çdo lloj kafshe shqiptari e di që do të vdesë, kushtet e varfërisë së skajshme i pamundësojnë çdo veprimtari që do të siguronte ndopak mbijetesë në kuptimin minimalisht afatgjatë të fjalës. Sigurisht që ai mund të mbijetojë deri nesër. Çfarëdo që t’i mungojë, atij s’ka për t’i munguar kurrë liria për të gërmuar kazanët e plehrave. Sistemet ekonomike moderne nuk kanë për karakteristikë mjerimin total të shkaktuar nga ndonjë fatkeqësi natyrore si të korrat e këqija etj që hidhnin në mjerim krejt shoqërinë e ku për plehra s’ka më vend. Në to, varfëria e skajshme është bashkudhëtare e mbiprodhimit shoqëror dhe pasurimit elitar. Kështu që sido që të vejë puna, aq sa për t’u ushqyer nga plehrat apo nga lypja ka për të gjithë. Kuptohet, me pasojën e mbijetesës së atypëratyshme për të vdekur ca më vonë, mjaft më herët nga të tjerët, mjaft më përvuajtshëm nga të tjerët.
Flitet rëndom sot për të vdekurit nga uria e duket sikur lehtësisht marrim frymë kur rithemi e stërthemi proverbialen: “të paktën këtu, nga uria s’ka vdek njeri”. Ajo që nuk vihet re është fakti që të shumtët e të vdekurve nuk vijnë nga uria në kuptimin objektiv të fjalës, pra si pamundësi për të mbushur barkun me ndoçka, por nga kequshqyerja. Sigurisht që ndër ne mbase s’ekzistojnë “somalezët” e ngrënë nga mizat, por edhe në botë të shumtët nuk vdesin ngaqë i hanë mizat, por ngaqë hanë “miza”. Pra kequshqyerja, në kuptimin e mos marrjes së kalorive e përbërësve cilësorë ushqimorë, përbën shkakun kryesor të vdekjeve të parakohshme nga varfëria e skajshme.
Prandaj kapërcimi i statusit skajshmërisht kafshëror të shqiptarit të zakonshëm kërkon përkufizimin përmbajtësor e sasior të minimumit jetik; thënë ndryshe, përkufizimin dhe matjen e të ardhurave minimale që i duhen një njeriu jo thjesht për të mbijetuar deri nesër (se ne fund të fundit deri nesër jetohet edhe me bar apo gjethe), por për të çuar përpara një jetë të shëndetshme, çka do të përfshinte jo vetëm të ardhura për ushqim të bollshëm e cilësor, por edhe ato për ilaçe, strehë, ngrohje, arsimim bazik etj. Ky është pragu që shënjon jo fundin e kafshërores, por kapërcimin e etapës parake të kafshës: asaj të pasigurisë për të jetuar më gjatë se e nesërmja.
Përcaktimi zyrtar i minimumit jetik jo vetëm që do t’i shtrëngonte qeveritë t’i garantonin secilit qytetar në formë rroge, pensioni apo asistence të ardhurat e domosdoshme për të jetuar, por mbi të gjitha do t’i vendoste këta të fundit në terrenin e rikonfigurimit të skemës legjitimuese të pushtetit shtetëror. Shteti ka legjitimitet, pra mund të justifikohet moralisht, vetëm nëse në këmbim të bindjes qytetare ndaj ligjeve ofron në këmbim të mira më të mëdha sesa ato që mund të merreshin në forma amorale në gjendje parashtetërore, natyrore etj. Nëse shteti i kërkon qytetarit të mos e vjedhë fqinjin apo pronën publike, kjo kërkesë është e justifikueshme vetëm për aq sa të jetuarit e shëndetshëm është i garantuar. Në rast se ndokush jeton nën këtë prag minimal jetese, atëherë çdo ligj apo shtrëngim shtetëror humbet çdo arsye ekzistence. Në këtë mënyrë, përcaktimi zyrtar i minimumit jetik do ta fuste marrëdhënien midis shtetit dhe qytetarit në shinat e matshme nga pikëpamja sasiore të legjitimitetit. Nëse para përcaktimit të minimumit jetik e drejta për të mos ju bindur ligjit ka karakter spekulativ pasi gjithkush mund të pretendojë se jeton nën pragun jetik të çdo justifikimi të bindjes, me shpalljen e këtij minimumi, paaftësia apo mungesa e vullnetit shtetëror për t’u garantuar qytetarëve këto të ardhura do të shënjonte objektivisht kategoritë shoqërore që moralisht nuk do të kishin asnjë detyrim për t’ju bindur ligjeve. Kështu që një shtet minimalisht i drejtë do të gjendej përpara dy rrugëve: ose të garantonte të ardhurat e mjaftueshme për të gjithë, ose të depenalizonte çdo vjedhje a grabitje që kryhet nga ata qytetarë që mund të provojnë objektivisht se të ardhurat e tyre nuk arrijnë pragun e minimumit jetik.
Gjithsesi faza e garantimit të minimumit jetik nuk përbën pikëmbërritjen tek njerëzorja. Në fund të fundit, ose gjendemi në pikën e kalimit kafshë-njeri, ose gjendemi në një formë të përparuar të kafshërores. Në fund të fundit, cilësi e kafshës nuk është thjesht pamundësia për të siguruar jetën përtej të nesërmes, por më në thelb akoma, reduktimi i të qenit në trajtën e mbijetesës fizike, sado e shëndetshme qoftë ajo. Kështu, qytetari që gëzon të ardhurat e një jete relativisht të shëndetshme, thjesht ka të garantuar jetën (në mjerimin shqiptar, kaq nuk është pak), por jo cilësinë rrënjësisht njerëzore të jetës, pra krijimtarinë, projektimin apo papërcaktueshmërinë politike të saj. Prej Aristotelit ne jemi kafshë politike pikërisht se jemi e vetmja qenie që mund ta kapërcejë fazën e të jetuarit vetëm për hir të të mbijetuarit dhe të bashkëndërtojmë hapësirën politike si të vetmen hapësirë lirie, e cila themelohet mbi barazinë dhe lirinë mes qytetarëve të etur për bashkëjetesë krijuese të çastpasçastshme. Për të arritur fazën e njeriut të plotë, të njeriut në kuptimin politik të fjalës, pra të qytetarit, nevojitet jo thjesht minimumi i të jetuarit, por garantimi i asaj që Negri dhe Hardt-i e konsiderojnë domosdoshmëri të pagës sociale apo qytetare. Në fazën e zhvillimit bashkëkohor të punës, ku puna ka humbur ngurtësinë fizike të saj dhe është bërë e padallueshme ndarja midis prodhimit të një malli dhe riprodhimit të marrëdhënieve shoqërore, ku prodhimi nënkupton mbi të gjitha riprodhimin e mënyrave të jetesës, komunikimit, bashkëndarjes, ku dalëngadalë shënjohet kalimi nga fabrika kah fabrika shoqërore, çdokush, pavarësisht punës apo veprimtarisë së tij ka rolin e tij në prodhimin dhe riprodhimin e gjithçkaje. E për pasojë i takon paga qytetare jo vetëm si “hak” që buron nga bashkëjetesa si bashkëprodhim, por mbi të gjitha si mundësi për ta kuptuar veten si subjekt politik që njerëzoren e prek vetëm kur kapërcen fazën e mbijetesës për të banuar terrenin e bashkëvendosjes.
Ky artikull është botuar nën licensën CC BY-SA 4.0.
