Reflektim mbi modelet e depresive të një rinie mbiaktive
/Carlos Solsona/
Në historinë e psikiatrisë koncepti i anhedonisë është identifikuar gjithnjë si një nga simptomat kryesore të depresionit të zakonshëm klinik. Ky term mund të përshkruhet edhe si pamundësia për të ndjerë kënaqësi, mungesa e motivimit dhe një agjenturë e rëndësishme në një kuptim absolut – fizik dhe mendor. Nuk është veç sa i përket ndryshueshmërisë së ndjenjave, atyre lehtësisht të identifikueshme apo gjendjeve mendore shpërthyese – që do të bënin të pasur një grup trajnuesish guru. Gjendja e anhedonie-së është një çështje shumë serioze dhe vepron si një vel i zi që kaplon çdo aspekt të jetës së pacientit.
Gjendja që do të doja të eksploroja përmes këtij artikulli është e kundërta e saj: hedonia depresive, nevoja për kënaqësi të menjëhershme që mbetet gjithmonë e pakënaqur. Ky koncept është shumë interesant për të kuptuar kohën tonë/kontekstin tonë apo për të kuptimësuar pasojat jetësore që kemi pasur mbi shëndetin tonë mendor prej karantinimit të herëpashershëm që kemi pësuar prej marsit të 2020-s. Sipas vëzhgimit tim, kjo lloj sjelljeje depresive shfaqet kryesisht te njerëzit e papunë dhe ata që kanë qenë studentë gjatë kohës së pandemisë dhe, për më tepër, mund të teorizohet qartë si pasojë e sistemit kapitalist.
Termi hedonia depresive u krijua nga filozofi dhe kritiku kulturor Mark Fisher në librin e tij “Realizmi kapitalist” (2009), frymëzuar nga teoricienët kritikë të kapitalizmit të vonë, si Naomi Klein, Simon Reynolds, Fredric Jameson ose Slavoj Žižek, por gjithashtu i vetëdijshëm për teoritë përshpejtuese të ish-kolegëve të tij të Universitetit të Warwick-ut (më së shumti Nick Land-i). Prapëseprapë, Fisher-i bëri analizën e tij kulturore, ndërkohë që vetë vuante nga një depresion klinik i rëndë, një gjendje e rëndë nga e cila e mori veten vetëm disa vite pas botimit të “Realizmit kapitalist”. Sipas Fisher-it, ne po e bëjmë jetën tonë të përditshme në një epokë të karakterizuar nga nevoja e vazhdueshme për stimuj, një varësi e rrejshme e rrjeteve shoqërore (networks) – në kuptimin e “nevojës për të qenë gjithnjë i lidhur” – si dhe një obsesion i përjetshëm me ndjekjen e një numri (pothuajse gjithmonë të menjëhershëm) të lartë të kënaqësive që kurrë nuk do të plotësohen. Ne e përgatisim mendjen për të marrë shumë më tepër inpute nga sa mund të procesojë qëndrueshmëria dhe kapaciteti i trurit tonë. Dhe ky fenomen, më tipik për globalizimin aktual sesa për modelin postfordist të fundit të shekullit XX, duket se po gjeneron patologjitë e veta. Me COVID-19 bota mori një pushim dhe kjo rrjedhje e vazhdueshme e inputeve, nevoja për kënaqësi të menjëhershme, u përkthye kryesisht te pajisjet tona digjitale dhe rrjetet sociale, duke na shkaktuar në shumë mënyra një ndjenjë të përgjithshme lodhjeje dhe shkëputjeje nga stimujt e përditshëm, që zakonisht plotësoheshin në jetët tona të lira para COVID-it.
Për pasojë situata aktuale po sjell një nivel të lartë ankthi dhe pakënaqësie, duke kërcënuar shëndetin mendor të individëve, si dhe duke deformuar sjelljen kolektive. Kjo gjendje hedonie, kërkimi i pafundmë i kënaqësisë së menjëhershme, si depresioni, është prezent në pothuajse çdo përvojë të jetës sonë dhe mund të shndërrohet në një patologji të qëndrueshme shëndetësore.
Edhe pse mund të ketë një ekzagjerim teksa flasim për një shumësi katastrofike njerëzish që në vend se të bisedojnë apo hanë në një restorant, kontrollojnë telefonat e tyre, e vërteta qëndron pikërisht se diçka kaq e thjeshtë sa një veprim i pavetëdijshëm dhe automatik i prioritizimit të një njoftimi në smartphone teksa gjendjesh përballë tjetrit, po bëhet më i zakonshëm se kurrë më parë. Në këtë kuptim, hedonia depresive paraqitet edhe si një gjendje që karakterizohet nga pamundësia për t’u fokusuar në diçka minimalisht komplekse ose që kërkon kohë – si leximi i një libri apo edhe një artikulli të gjatë në një faqe interneti pa ndjerë ankth – dhe dita-ditës shpejtësia marramendëse dhe ndryshimi që ne e perceptojmë si shenjë të kohës, të shoqëruar me presionin e ndjesisë që nuk kemi kohë për asgjë, jo vetëm që po na dëmton, por edhe po na shpërqendron, aq sa ndihemi vazhdimisht të mbingarkuar dhe të stresuar. Sipas The Wall Street Journal, COVID-19 ndryshoi dramatikisht mënyrën se si e kalojmë kohën, duke na nxjerrë në një përfundim të qartë: jemi më të varur nga ekranet dhe më të izoluar nga shoqëria se kurrë më parë. Përmendim këtu se tre zakone ishin kryesore të kohës së lirë në 2020-n: lojërat, streaming video (serialet, Youtube, dokumentarë, filma) dhe blerja online.
Si lidhet kjo me historinë e kapitalizmit e vonë dhe çfarë ndryshon sot?
Në dokumentarin e BBC-së “The Century of the Self” (2002), që është ndoshta një nga përpjekjet më të zgjuara audiovizive për të treguar lidhjen e drejtpërdrejtë midis kapitalizmit dhe psikologjisë sociale, krijuesi i filmit dhe video-eseisti Adam Curtis tregon se si industritë dhe qeveria amerikane ranë në një mendje për të krijuar imazhin e “konsumatorit” si modeli standard i një individi të përsosur të cilin duhet ta mbërrijmë të gjithë, dhe kjo u bë përmes teknologjive – fushatave reklamuese dhe mjeteve masive të “shpërqendrimit” – që ai e quajti inxhinieri e pëlqimit (bazuar në librin me të njëjtin emër të shkruar nga Edward Bernays-i, nipi i Sigmund Freud-it dhe shpikës i termit ‘propagandë’). Në këtë dokumentar shohim se si dëshirat kolektive u prodhuan me kujdes nga korporatat e mëdha për të joshur ndjenjat e brendshme të masave, duke krijuar paralelisht iluzionin e veçantisë dhe individualitetit. Shohim si Stili Amerikan i Jetës, një poezi për sistemin kapitalist, u vendos me mjete të po këtij sistemi me qëllimin për të mbrojtur paradigmën njëdimensionale.
Por në atë kohë kapitalizmi i globalizuar dhe i pangopur i sotëm ishte ende larg, dhe bashkë me të edhe konceptimi i një subjekti si një entitet i përcaktuar. Ajo që quhet bota postmoderne, në njëfarë kuptimi, përputhet në mënyrë të përkryer me zhvillimin e të ashtuquajturit turbo-kapitalizëm. Rrotat e pandërprera të kapitalizmit tani po rrotullohen me një shpejtësi që nuk imagjinohej kurrë, oferta e tejkalon shumë kërkesën, produktet janë më të përkohshme se kurrë dhe gjithçka që lidhet me “rregullatorët” nuk merret parasysh as në tregun abstrakt apo spekulativ global. Gjithçka në lidhje me marrëdhëniet njerëzore dhe shoqërinë tonë ndihet më fluide, e fragmentuar dhe e vështirë për t’u kuptuar. Kufijtë janë të paqartë, po ashtu edhe mendjet tona. Në kapitalizmin tonë ne nuk jemi si konsumatorët e shekullit XX: ata kishin zgjedhje dhe “idhuj” (edhe nëse ishin prej plastike), një dëshirë e një jetë model. Nëse liria jonë për të konsumuar ishte filli kryesor që përcaktoi identitetin tonë, tani me COVID-19 dhe të gjitha kufizimet fizike që përjetojmë ndihemi si në një gjendje harrese, një subjekt pa thelb dhe atribute. Disa teoricienë, si filozofi Giorgio Agamben, po kontribuojnë në ditët e sotme në një diskutim të nxehtë rreth dimensionit politik të identitetit tonë në kohë lirish të kufizuara. Ai paralajmëron se si politikanët autoritarë po përfitojnë nga situata për të shpronësuar veten nga thelbi i identiteteve tona.
Në çdo rast duhet të pranojmë se të jetuarit në një botë post-COVID po i shton edhe më shumë kompleksitet situatës: disi ne jemi vetë produkti, të cilët ndjejmë edhe presionin e përcaktimit të vendit tonë në një botë që po ndryshon tani, më shumë se kurdoherë, në një mënyrë që nuk mund ta rrokim plotësisht. Në këtë mutacion të sistemit kapitalist, ky normalizim i presionit, stresit dhe depresionit, pranimi se varësitë që na dëmtojnë më së shumti janë jo vetëm pasojë e natyrshme, por edhe artificiale që të imponohet nga lart nëpërmjet rregulloreve. Në fakt, është e vërtetë që ne ende nuk e dimë nëse kjo lloj “skllavërie mendore” mund të jetë një patologji e shëndetit mendor, në aspektin klinik, por të paktën ne mund të reflektojmë se si shoqëria kapitaliste ka ndryshuar mënyrën tonë të jetesës, veçanërisht në kohë trazirash, kohë që ndoshta do të përcaktojnë edhe përkufizimet tona për lirinë dhe kohën dhe do të na detyrojnë t’i ripërcaktojmë ato. Të paktën jetojmë gjithashtu në një kohë ku gjejmë një prirje interesante të mendimtarëve kritikë që përpiqen t’i kuptojnë marrëzitë, pa rënë në kurthet e relativistëve cinikë.
Përktheu: Joana Meraja
Marrë nga: https://epihist.hypotheses.org/138
Imazhi: SciTech Daily
