/George Orwell/
Përkthimi i mëposhtëm u kushtohet të gjithë liberalëve të fejsbukut që nuk lënë rast pa cituar ndonjë rresht apo pa nxjerrë foto teksa mbajnë nëpër duar librin “1984” të të njëjtit autor të radhëve të mëposhtme. Kjo është për t’u kujtuar atyre se George Orwell-i nuk shkroi vetëm kundër tiranisë staliniste, por ai ishte një njeri i pazakontë i cili – për të ndrydhur brenda vetes instinktet e klasës së mesme të cilës i përkiste –e hidhte veten me zell mes “vulëhumburve të kësaj bote” në rrugët e Parisit e të Londrës, mes minatorëve të galerive makabre të kromit në veriun e Anglisë, mes luftëtarëve anarkistë të regjimit fashist në Spanjë, përpara se të dilte prej andej përherë me një tregim mjeshtëror të botës kapitaliste që e rrethonte, me të gjitha kontradiktat e papajtueshme dhe padrejtësitë ulëritëse që e karakterizojnë. Mbi të gjitha, kjo është për t’i kujtuar lexuesit se Eric Blair-i – i vetëquajtur George Orwell – ishte një socialist i thekur deri ditën e fundit të jetës së tij.
Redi Muçi
***
Pjesë nga “Poshtë dhe jashtë në Paris dhe Londër”:
Momentet më të mira i kam kaluar duke ndihmuar kamerierin në katin e katërt. Ne punonim në një aneks të vogël që komunikonte me kafenenë përmes ashensorëve të shërbimit. Ishte aq freskët sa të kënaqte pas qilarëve dhe puna ishte kryesisht pastrimi i lugë-pirunëve dhe qelqurinave, që është një punë e pranueshme. Valenti, kamerieri, ishe djalë për së mbari dhe mua më trajtonte thuajse si një të barabartë kur ishim vetëm, edhe pse i duhej të bëhej i vrazhdë kur kishte të tjerë rrotull, pasi nuk i takon një kamerieri të shoqërohet me pjatalarësit. Ndonjëherë më jepte bakshish pesë franga kur kish pasur një ditë të mirë. Ai ishte një djalosh i pashëm 24-vjeçar, por që ngjante si 18 dhe, si shumica e kamerierëve, e mbante veten dhe dinte të vishej. Me xhaketën e tij bisht-dallëndyshe dhe kravatën e bardhë, me fytyrën e njomë dhe flokët e kafenjta, ai ngjante me një çunak të Eton-it (shkollë prestigjioze angleze – shën. përkth); e megjithatë ai e kishte fituar bukën e gojës që kur ishte 12 vjeç dhe ishte ngjitur përmes punës literalisht nga fekalet. Ai kishte kapërcyer kufirin italian pa pasaportë dhe kishte shitur gështenja nga një karrocë në bulevardin verior, kishte bërë 15 ditë burg në Londër sepse punonte pa leje, kishte bërë dashuri me një pasanike plakë në një hotel, e cila i kishte dhënë një unazë diamanti dhe më pas e kish akuzuar se ia kishte vjedhur; këto ishin disa prej peripecive që kish kaluar. Më pëlqente të flisja me të në kohën e pushimit teksa pinim cigare të ulur në kafazin e ashensorit. […]
Ishte qesharake të shihje rreth e rrotull kuzhinës së ngushtë qelbanike dhe të mendoje se vetëm një dopio-derë na ndante neve nga dhoma e ngrënies. Aty rrinin ulur klientët në të gjithë shkëlqimin e tyre – në mbulesat vezulluese të tavolinave, vazot me lule, pasqyrat dhe kornizat e shndritshme dhe pikturat me engjëj të praruar; teksa këtu, vetëm pak hapa më tutje, rrinim ne në qelbësirëllëkun tonë të pështirë. Sepse përnjëmend që ishte qelbësirëllëk i pështirë. Nuk kishim kohë të fshinim sheshin deri në darkë dhe zhgërryheshim në një çorbë uji me sapun, gjethesh sallate, letre të grisur dhe ushqimi të shkelur nën këmbë. Një duzinë kamerierësh që kishin hequr xhaketat, duke ekspozuar llërët e tyre gjithë djersë, rrinin ulur në tavolinë duke trazuar sallatat dhe duke zhytur gishtat e tyre në pjatat e kremit. Dhoma kishte një duhmë të rëndë ku përzihej ushqimi me djersën. Kudo nëpër dollapë, pas pirgut të enëve, qëndronin stivat e ushqimit që kamerierët kishin vjedhur. Aty kishte vetëm dy lavamanë dhe asnjë vend për t’u larë dhe nuk ishte e pazakontë për një kamerier të lante fytyrën në ujë me të cilin po shpëlaheshin pjatat e lara. Por klientët nuk shihnin asgjë prej kësaj. Ndanë derës ndarëse kishte një qilim prej arre kokosi dhe një pasqyrë në të cilën kamerierët ujdiseshin dhe krekoseshin para se të dilnin si shëmbëlltyra të pastërtisë.
Ishte mjaft domethënëse të shihje një kamerier tek hynte në një dhomë ngrënieje. Teksa kapërcen pragun e derës, një nur i menjëhershëm bie sipër tij. Pozicioni i shpatullave i ndryshon; i gjithë pisllëku dhe nxitimi dhe nevriku i mëparshëm i zhduken sa hap e mbyll sytë. Ai rrëshqet sipër qilimit me një çehre solemne si prej murgu.
Më kujtohet asistenti i kryekamerierit, një italian i frikshëm i cili i ndalte hapat te dera e dhomës së ngrënies për t’iu drejtuar një kursanti që sapo kishte thyer një shishe vere. Duke tundur grushtin sipër kokës së tij po ulërinte (fatmirësisht dera e izolonte pak a shumë zërin): “Tu me fais chier. E quan veten tënde kamerier o këlysh bushtre?! Ti, kamerier?! Ti nuk je i denjë as të kruash sheshet e bordellos nga vjen jot ëmë. Maqureau! Meqë s’po gjente fjalët, u kthye nga dera dhe teksa e hapi ia futi pordhës me buçitje, një fyerje e preferuar mes italianësh kjo. Më pas hyri në dhomën e ngrënies dhe lundroi me pjatën në dorë, hirplotë si një mjellmë. Dhjetë sekonda më pas po përkulej gjithë hijeshi te një klient. Në atë moment nuk mund si të mos mendoje, teksa e shihje tek përkulej e buzëqeshte, me buzëqeshjen beninje të një kamerieri të stërvitur, se klienti ndihej në siklet nga një aristokrat i tillë i cili po i shërbente.
Puna e pjatalarësit është një punë e urryeshme – nuk është e vështirë, por e mërzitshme dhe e kotë përtej asaj që mund të shprehet me fjalë. Është e tmerrshme të mendosh se disa njerëz kalojnë dekada të tëra në një punë të tillë. Gruaja të cilën zëvendësova ishte rreth të gjashtëdhjetave dhe rrinte mbi lavaman për 13 orë në ditë, gjashtë ditë të javës, gjatë gjithë vitit. Për më tepër ajo keqtrajtohej vazhdimisht nga kamerierët. Më tha se dikur kishte qenë aktore – prostitutë në fakt, ma merr mendja; shumica e prostitutave përfundojnë si pjatalarëse. Ishte e çuditshme të shihje se me gjithë moshën dhe jetën e saj ajo ende mbante një parukë të verdhë që shkëlqente, i nxinte sytë dhe e lyente fytyrën si një vajzë 20-vjeçare. Me sa duket, edhe një javë 70-orëshe mund të lejë një lloj gjallërie brenda qenies.
***
Pjesë nga “Rruga për në skelën Uigan”:
Nuk ka kaluar shumë kohë që kur kushtet në miniera ishin më keq se ç’janë sot. Ka ende disa gra shumë të vjetra në moshë të cilat në rininë e tyre kanë punuar nëntokë, me litarin rrotull belit dhe një zinxhir që u kalon përmes këmbëve, duke u zvarritur me të katërta dhe duke tërhequr zvarrë copat e qymyrit. Ato e bënin këtë punë edhe duke qenë shtatzënë. Edhe sot, nëse s’do mund të prodhohej qymyri pa gra shtatzëna që e tërhiqnin para-mbrapa, mendoj se do t’i linim të vazhdonim në vend se të privonim veten nga qymyri. Por shumicën e kohës, sigurisht, do të preferonim të harronim se ato ishin duke e bërë këtë punë. Është kështu me të gjitha llojet e punës së krahut; na mbajnë gjallë dhe ne jemi të verbër ndaj ekzistencës së tyre. Ndoshta më shumë se kushdo tjetër, minatori mund të personifikojë punëtorin e krahut jo vetëm sepse puna e tij është kaq tejskajshmërisht e tmerrshme, por edhe sepse është kaq jetësisht e nevojshme e megjithatë kaq e largët nga eksperienca jonë, kaq e padukshme, saqë ne jemi në gjendje ta harrojmë atë njësoj siç harrojmë gjakun që rrjedh në venat tona.
Në një farë mënyre është turpëruese të shohësh si punojnë minatorët. Ngjall brenda teje dyshime për statusin tënd si “intelektual” dhe përgjithësisht si superior. Sepse e kupton përnjëmend, të paktën teksa je duke i vështruar, se është vetëm në saje të djersës së minatorëve që njerëz superiorë mund të ngelen të tillë. Unë dhe ti dhe redaktori i revistës Times dhe poetët homoseksualë dhe Kryepeshkopi i Kaunterberit dhe Shoku X, autor i Marksizmi për fëmijë – të gjithë ne ia kemi për borxh rehatinë e jetëve tona atyre qenieve të shkreta të nëntokës, me sytë e nxira, me fytet e tyre të mbushura me pluhurin e qymyrit, që i shtyjnë lopatat përpara me muskuj krahësh dhe barku të çeliktë. […]
Nëse do të jetoj deri në 60 vjeç, do të kem shkruar ndoshta 30 romane, ose mjaftueshëm sa për të mbushur dy rafte mesatare të një librarie. Në të njëjtën kohë një minator i zakonshëm prodhon 8400 tonelata qymyri; mjaftueshëm për të mbuluar thuajse me dy pëllëmbë Trafalgar Square-in ose të furnizojë shtatë familje të mëdha me qymyr për më shumë se njëqind vjet. […]
Çdo minator i cili ka punuar për njëfarë kohe me të cilin kam folur, ose ka qenë aksidentuar rëndë, ose ka parë se si janë vrarë shokët e tij dhe në çdo familje minatorësh të tregojnë historitë e baballarëve, vëllezërve apo xhaxhallarëve të vrarë në punë. […] Një minator, për shembull, më tregoi se si shoku i tij u varros nën peshën e gurëve. Shkuan me vrap tek ai dhe ia dolën t’i nxjerrin kokën dhe krahët jashtë në mënyrë që të merrte frymë, se si ishte gjallë dhe u fliste. Më pas panë se çatia po shembej përsëri dhe iu desh të vraponin për të shpëtuar veten; shoku i tyre u varros për së dyti. Edhe një herë tjetër vrapuan dhe nxorën në dritë kokën dhe krahët e tij, e edhe një herë ishte gjallë dhe u foli. Më pas çatia u shemb për herën e tretë dhe kësaj here nuk mund ta nxirrnin më për orë të tëra, kur më pas sigurisht që kishte vdekur. […]
Një minator me eksperiencë thotë se e dallon me një lloj instinkti se kur çatia nuk është e sigurt; mënyra si e shpjegon këtë është se ai “mund ta ndjejë peshën sipër tij.” Ai për shembull arrin të dëgjojë kërcitjen e vagullt të trarëve prej druri. Arsyeja pse trarët prej druri preferohen në përgjithësi ndaj atyre prej hekuri është se trau prej druri që është gati për t’u shembur të paralajmëron duke kërcëllirë, ndërsa ai prej çeliku fluturon kur s’e pret. […]
Një minator më tregoi një herë se si punët morën për keq kur ishte në ashensor. Nuk ndaloi kur supozohej të ndalonte dhe ata që ishin brenda menduan se duhet të ishte këputur kablloja. Siç erdhi puna, arritën deri poshtë të palënduar, por kur doli prej andej vuri re se kishte thyer dhëmbin; kishte shtrënguar dhëmbët kaq fort në pritje të përplasjes fatale. […]
Kjo situata e vështirësive të vogla dhe mungesës së dinjitetit, lënia në pritje pafundësisht, që duhet t’i përshtatesh gjithmonë orareve të të tjerëve, është pjesë e përbrendësuar e jetëve të klasës punëtore. Një mijë influenca e shtypin nën këmbë një njeri të punës derisa e vendosin në një pozicion pasiv. Ai nuk vepron, por ndaj tij veprohet. Ai e ndjen veten skllav të një autoriteti të mistershëm dhe ka një bindje të thellë se “ata” nuk do ta lejojnë kurrë të bëjë një gjë, apo një tjetër. Një herë teksa i vëzhgoja, pyeta njërin prej tyre që po gërmonte se përse nuk krijonin një sindikatë. Ma ktheu pa përtuar se “ata” nuk do ta lejonin kurrë diçka të tillë. Kush janë “ata”? – e pyeta. Askush nuk dukej se e dinte; por ishte e qartë se “ata” ishin të plotfuqishëm. […]
Për punëtorin e thjeshtë, atë që do të takosh në pub të shtunën në darkë, socializmi nuk do të thotë më shumë se paga më të mira dhe orë më të shkurtuara dhe askush që t’i gërthasë urdhra. Për ata më revolucionarët, ata që dalin në marshime dhe janë në listat e zeza të punëdhënësve, kjo fjalë është një lloj kushtrimi kundër forcave shtypëse, një rrezik i vagullt i së ardhmes. […] E vetmja gjë rreth së mund të bashkohemi është ideali thelbësor i socializmit: drejtësia dhe liria. Socializmi nënkupton përmbysjen e tiranive, si në vend ashtu edhe nëpër botë. Për aq kohë sa e ruajmë këtë fakt në mendje, nuk do ta vëmë kurrë në dyshim se cilët janë mbështetësit e kauzës sonë.
E përktheu Redi Muçi
Imazhi: The Orwell Foundation
