/Hugh McDonnell/
Kisha është përgjegjëse për një mori padrejtësish – dhe sot retorika e krishterë përdoret në mbrojtje të një kapitalizmi të dhunshëm neoliberal. Por tradita e lavdishme e teologjisë së çlirimit nuk mund të harrohet.
Përvjetori i pesëdhjetë i vitit 1968 ka provokuar reflektim mbi një prej momenteve më të rëndësishme të shekullit të XX. Imazhi më domethënës i atij viti përmbysjesh është ai i studentëve që formojnë barrikada në rrugët e Parisit, ose i protestave në Universitetin e Berkley kundër luftës në Vietnam, duke shënjuar kështu sfidimin e pushtetit politik e social anembanë botës. E neglizhuar në mënyrë të habitshme, megjithatë, është mbledhja e Konferencës së Peshkopëve të Amerikës Latine në Medelin të Kolumbisë – një ngjarje kyçe për përhapjen e teologjisë së çlirimit përgjatë Amerikës Latine. Deklaratat e konferencës hapën terrene të reja me zgjerimin e nocionit të “çlirimit” teologjik, duke nënkuptuar një proces të ri humanitar dhe sulmuar strukturat e vjetra politike, sociale dhe ekonomike të cilat i mbajtën miliona amerikano-latinë në varfëri dhe shtypje.
Rikujtimi se teologjia e çlirimit refuzoi rolin tradicional të kishës – si një mburojë e reaksionit dhe të vjetrës në vend se të ishte “një alternativë për të varfrit” – merr sot një domethënie të fortë, disa muaj pasi Jair Bolsonaro-ja fitoi zgjedhjet presidenciale në Brazil. I zellshëm në mbrojtjen e “qytetërimit të krishterë” si një protezë ideologjike për racizmin dhe luftën e klasave nga lart, presidenti i zgjedhur sikur jehon prej retorikës së viteve 1964-1985 të diktaturës ushtarake – një regjim të cilin ai e lartëson haptas – bashkë me justifikimin e figurave si Jorge Rafael Videla dhe Augusto Pinochet-i për vrasjet në masë të disidentëve anembanë kontinentit.
Një episod i mrekullueshëm që e pastron historinë nga mbetjet e fetishizimit të kishës dhe shtetit që bën Bolsonaro-ja vjen nga një prej diktaturave të cilat ai e kujton me mall. Prifti i ri Frei Betto u arrestua, torturua dhe burgos në fillim të viteve 1970 nga regjimi për shkak të punës së tij në ndihmë të militantëve të majtë, përfshirë këtu edhe shkrimtarin marksist, politikanin dhe luftëtarin gueril Carlos Margihella. Gjatë marrjes në pyetje Betto-s iu drejtua një polic: “Si mundet një i krishterë të bashkëpunojë me një komunist?”
Betto-ja u përgjigj: “Për mua, njerëzit nuk ndahen në besimtarë dhe ateistë, por në të shtypur dhe shtypës. Ndahen midis atyre që duan ta ruajnë këtë shoqëri të padrejtë dhe atyre që duan të luftojnë për drejtësi.” Në presionin ndaj të burgosurit, polici vazhdoi: “E ke harruar që Marksi e konsideronte fenë si opium për popullin?!” Betto-ja këmbënguli: “Është borgjezia ajo që e ka kthyer fenë në opium për popullin me predikimin për një zot që është vetëm i qiejve, duke e marrë tokën për veten e saj.”
Aktivizmi i Betto-s ishte pjesë e një rryme të gjerë brenda kishës braziliane, e cila u kthye kah të varfrit, të shtypurit dhe të përçmuarit e Brazilit, paralelisht me lëvizjet shoqërore anembanë Amerikës Latine që u nxitën prej Konferencës së Medelinit. Trajektorja e tij i shëmbëllen gjithashtu një pike thelbësore, së cilës nuk i qe afruar dot teologjia e çlirimit e cila ishte ende larg një qëndrimi të shkëputur prej doktrinës.
Më konkretisht, duke parë ndërlidhjen e fortë me lëvizjet shoqërore për ndryshim politik e social të cilat përballeshin me një represion të turpshëm, duhet të flasim më shumë për një “krishterim çlirimtar”, duke huazuar termin e Michael Löwy-it. Pa e reduktuar kompleksitetin dhe shumëllojshmërinë e krishterimit çlirimtar, ky këmbim fjalësh i Betto-s është tregues i tre fijeve të përbashkëta në këtë minoritet me ndikim të madh brenda kishës amerikano-latine.
Së pari, konceptimi i besimit si vëzhgim i riteve dhe zbatim sipas një doktrine i praktikës rituale nuk mbante më. Në vend të tij u ngjiz një kuptim alternativ, duke e ristrukturuar besimin më së pari si një përkushtim ndaj të shtypurve dhe të përvuajturve.
Në këtë kuptim, të krishterët çlirimtarë nuk e konsideronin të tyren si dije superiore e cila i duhej imponuar botës; kësisoj, shokët e tyre të majtë e ateistë ishin të krishterë pa e ditur. Në të njëjtën mënyrë, shënjestra e teologëve çlirimtarë nuk ishte ateizmi, por idhujtaria – idhujt e rinj të vdekjes të adhuruar prej faraonëve, çezarëve dhe Herodëve të rinj: akumulimi, tregu, siguria kombëtare, shteti, ushtria, “qytetërimi perëndimor i krishterë.”
Së dyti, bamirësia u rikonceptua duke hequr qafe konceptin e lidhjeve të vazhdueshme me hierarkinë kishtare dhe justifikimin e një sistemi i cili prodhon nevojën për bamirësi. Siç thotë edhe kardinali brazilian Dom Helder Câmara, “Kur kërkoja që të ushqeheshin të varfrit, më quanin shenjtor. Por kur pyeta se pse ka kaq shumë varfëri, më quajtën komunist.”
Krishterimi çlirimtar gjeti në kushtrimin marksist të solidaritetit mes të shtypurve dhe në vetë emancipimin e tyre një konceptim më të përshtatshëm për bamirësinë. Megjithatë ky bashkërendim me konceptin marksist të proletariatit nuk ishte një reduktim drejt tij – çka bie ndesh me kritikat e teologjisë së çlirimit brenda kishës.
Termi “pooretariat”[pobretariado], i përdorur nga disa sindikalistë kristiano-marksistë në El Salvador, e mbërthen mjeshtërisht tentativën e kësaj rryme për ta shtënë termin brenda përvojës së Amerikës Latine dhe kapitalizmit të varur të periferisë. Ky i varfër i kryqëzuar, paskëtaj, nuk përfshinte vetëm klasat e shfrytëzuara, por edhe të përjashtuarit nga sistemi formal i prodhimit, racat e përçmuara dhe kulturat e margjinalizuara dhe, siç e kanë theksuar edhe figura si Gustavo Gutiérrez-i, gratë si një kategori sociale e shtypur në formë të dyfishtë.
E treta risi ishte refuzimi i ndarjes tradicionale midis fesë nga njëra anë dhe politikës nga ana tjetër. U refuzuan feja statike dhe e privatizuar së bashku me konceptimin e cunguar borgjez të dashurisë, në funksion të luftës kundër strukturave të çhumanizuara politike dhe ekonomike. Teoria e varësisë nxiti një kuptim të “mëkatit strukturor” dhe një antikapitalizëm më të plotë se ai i partive të majta dhe lëvizjeve të kontinentit. Siç e thekson Gutiérrez-i, një prej figurave më ndikimplota të teologëve çlirimtarë dhe një prej këshilltarëve kyç në Medelin, në vitin 1971:
“Mohimi i realitetit të luftës midis klasave praktikisht do të thotë të mbash anën e sektorëve shoqërorë mbisundues. Neutraliteti në këtë dilemë është i pamundur. [Çka duhet bërë është] të eliminohet përvetësimi nga të paktët i mbivlerës së prodhuar nga puna e shumicës dërrmuese dhe jo të këndohen tekste hyjnore që i thërrasin harmonisë sociale. Duhet të ndërtojmë një shoqëri socialiste, e cila të jetë më e drejtë, më e lirë dhe më njerëzore, dhe jo një shoqëri me një pajtim fals dhe barazi sipërfaqësore.”
Në ç’formë erdhi teologjia e çlirimit dhe si u manifestua në përpjekjet politike e shoqërore? Cila është gjendja e saj sot, veçanërisht duke marrë parasysh rrymën reaksionare që ka përpirë Amerikën Latine dhe globin?
Fillimet
“Në mënyrë simbolike,” na sigjeron Löwy, “mund të themi se rryma radikale e krishterë lindi në janarin e 1959, në momentin kur Fidel Castro-ja, Che Guevara me shokë marshuan drejt Havanës, ndërkohë që në Romë Papa Gjoni XXIII lëshoi thirrjen e parë për formimin e këshillit të Vatikanit II.” Më gjerësisht, ky moment u karakterizua nga industrializimi i Amerikës Latine nën hegjemoninë e kapitalit shumëkombësh dhe, sipas fjalëve të André Gunder Frank-ut, “zhvillimit të nënzhvillimit” – simptoma të të cilit ishin varësia më e madhe ndaj kapitalit ndërkombëtar, ndasia e thellë shoqërore, eksodi rural dhe rritja e një popullsie urbane të varfër e të margjinalizuar.
Në atë kontekst Revolucioni Kuban ndezi një cikël të ri të intensifikimit të përpjekjeve shoqërore, shfaqjen e lëvizjeve guerile, një zinxhir grushtesh ushtarake dhe një krizë legjitimiteti të sistemit politik përgjatë hemisferës.
Duke qenë se kisha e Amerikës Latine kishte qenë tradicionalisht bastion mbështetjeje për sistemin, nuk ishte aspak e pritshme që ajo të anonte kah luftërat për drejtësi shoqërore. Gjurmët e ndodhjes së kësaj të fundit nga një minoritet me ndikim mund të gjenden në shfaqjen e teologjisë kritike në fillim të shek. XX dhe hapjen e kishës ndaj shkencave sociale në përpjekjen për modernizim nga Vatikani II.
Një rëndësi të veçantë patën njerëz si teologu gjerman Karl Rahner dhe homologu i tij francez Emmanuel Mounier, i cili mori nga mendimi antikapitalist në Francë. Prirje heterodokse brenda marksizmit si filozofia e shpresës nga Ernst Bloch-u apo Shkolla e Frankfurtit gjithashtu u dhanë shpresë teologëve të çlirimit, ashtu sikurse edhe sociologjia apo ekonomia marksiste më gjerësisht – të cilat ndikuan deklaratat për Konferencën e Medelinit.
Ç’është më e rëndësishmja, teologjia e çlirimit nuk ishte vetëm një zgjatim amerikano0latin i novacioneve teologjike të Evropës e as i rindezjes së antipative kundrejt kapitalizmit të kishës konservatore katolike. Ajo përbënte krijimin e një kulture të re e të veçantë e cila shprehte specifikat e kushteve në të cilat ndodhej Amerika Latine: kapitalizëm i varur, varfëri masive, dhunë institucionale, idhujtari popullore. Kësisoj refuzohet konceptimi eurocentrist i historisë, i cili dallohej edhe në mendimin progresiv dhe që e sheh vizionin optimist të historisë si një histori progresi por avancimin real teknologjik e trajton në mënyrë arrogante. Në vend të kësaj, krishterimi çlirimtar e interpreton historinë nga këndvështrimi i të mundurve dhe i të përjashtuarve, dhe i sheh të varfrit si mbartësit e universalitetit dhe shëlbimit.
Një moment ikonik në zhvillimin e krishterimit çlirimtar ishte vdekja e Camilo Torres-it, prift i cili organizoi një lëvizje militante e popullore dhe më pas u bashkua me Ushtrinë për Çlirim Kombëtar (ELN), një lëvizje guerile kastroiste me bazë në Kolumbi, në vitin 1965. Sipas Torres-it, “për të krishterët revolucion është jo vetëm i mundshëm, por edhe i detyrueshëm.” Ai u vra në vitin 1966 gjatë një përplasjeje me ushtrinë dhe martirizimi i tij pati një impakt të thellë emocional e politik te të krishterët e Amerikës Latine.
Priftërinj të radikalizuar u organizuan përgjatë kontinentit – Priftërinjtë për Botën e Tretë në Argjentinë (1966), Organizata Kombëtare për Integrim Social në Peru (1968), grupi Golcanda në Kolumbi po në vitin 1968, Të Krishterët për Socializmin në Kilin e Allende-s në vitin 1971 – teksa një numër në rritje i të krishterëve u aktivizuan në përpjekje popullore. Ata e riinterpretuan Ungjillin në të mirë të kësaj praktike dhe shpesh panë te marksizmi çelësin drejt të kuptuarit të realitetit social dhe udhërrëfyesin për ta ndryshuar atë.
Brazil
Kisha braziliane është e vetmja kishë në kontinent në të cilën teologjia e çlirimit fitoi menjëherë influencë madhore. Shumë nga lëvizjet popullore që kanë arritur fitore të rëndësishme sociale përbëhen nga një numër i madh besimtarësh të krishterë dhe kanë gjetur shtrirje pikërisht në komunitetin e tyre; konfederata radikale e sindikatave (CUT), lëvizja e fshatarëve të pa tokë (MST), lëvizja e lagjeve të varfra, dhe përfaqësuesja e tyre politike, Partia e Punëtorëve. Për shkak të lidhjeve të ngushta kulturore me Francën, kjo teologji progresive gjeti shtrirje shumë më lehtë në Brazil sesa në pjesën tjetër të hemisferës, dhe si e tillë shërbeu për të përforcuar lëvizjet e frymëzuara nga revolucioni në Kubë. Që në vitin 1960, Lëvizja e Studentëve Katolikë (JUC) kaloi nëpër një proces radikalizimi dhe u pozicionua kah ideve të majta dhe atyre socialiste. Gjatë kësaj periudhe, idetë e kësaj teologjie morën formë në kushtet specifike të kontekstit politik dhe ekonomik në Brazil. Një faktor i rëndësishëm i përhapjes së krishterimit çlirimtar në Brazil ishte edukimi popullor. Pedagogjia revolucionare e Paulo Freire-s ishte përfaqësuesja më e mirë e përpjekjeve të pastorëve të krishterë për të siguruar edukim për popullin e tyre. Lëvizja për Edukimin e Popullit (MEB) kishte si qëllim jo vetëm të mësonte shkrim dhe këndim, por dhe të ngrinte ndërgjegjen në radhët e njerëzve të thjeshtë, për t’u shndërruar kështu në zotë të fateve të tyre. Në prill të vitit 1964 ushtria dhe gjeneralët morën pushtetin me qëllim “shpëtimin e krishterimit perëndimor përballë ateizmit komunist”; thënë ndryshe, për të mbrojtur oligarkinë sunduese nga lëvizjet përparimtare shoqërore të nxitura nga presidenti i zgjedhur João Goulart. Diktatura e re u mbështet nga Konferenca e Peshkopëve të Brazilit në qershor të 1964. Sipas tyre, “duke falënderuar zotin sepse iu përgjigj lutjeve të miliona besimtarëve duke i çliruar nga rreziku komunist, i jemi mirënjohës ushtrisë e cila, duke rrezikuar edhe jetët e ushtarëve, mbrojti interesin e kombit”. E njëjta ndjenjë mirënjohje nuk shtrihej drejt shumë nga priftërinjtë dhe aktivistët e krishterë, të cilët ishin ndër viktimat e para të terrorit ushtarak. Ndërkohë që e majta e krishterë fillimisht u shtyp nga dhuna dhe margjinalizimi, në vitet në vazhdim shumë besimtarë filluan të mbështesin opozitën. Disa prej tyre u radikalizuan ndjeshëm dhe në vitet 1967-68 me mbështetjen e një grupi të madh dominikanësh, duke përfshirë Frein Betto-n, filluan përpjekjet për të ndihmuar rezistencën e armatosur dhe lëvizjet klandestine si Veprimi Për Çlirim Kombëtar (ANL) – një formacion gueril i drejtuar nga një ish-udhëheqës i Partisë Komuniste Braziliane, Carlos Marighella. Fatkeqësisht shumë prej tyre do të burgoseshin dhe torturoheshin, dhe kështu lëvizja guerile do të dobësohej. Mosnënshtrimi i aktivistëve të krishterë ndaj diktaturës ndëshkohej me burgosje, përdhunim, tortura, madje edhe vrasje, sidomos pas shfuqizimit të lirive dhe të drejtave civile në dhjetor të vitit 1968. Me ardhjen në krye të kishës të peshkopit Dom Paulo Evaristo Arns, i njohur për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe solidaritetin me aktivistët e burgosur, kisha si institucion ndryshoi edhe qëndrimin e saj ndaj diktaturës. Pas mposhtjes përfundimtare të së majtës radikale, ky ndryshim në sjelljen e kishës karshi diktaturës bënte që kjo e fundit të ishte e vetmja forcë opozitare në vend. Kisha filloi të ofronte mbështetjen e saj në mbrojte të të drejtave të njeriut, të përkrahte lëvizjen punëtore dhe atë fshatare dhe të dënonte regjimin për përdorimin e dhunës, paligjshmërinë dhe shtypjen e demokracisë. Kritika e saj u shtri deri në denoncimin e modelit zhvillimor të imponuar nga diktatura ushtarake si çnjerëzor, të padrejtë dhe të bazuar mbi margjinalizimin ekonomik dhe politik të shtresave të varfra dhe të pambrojtura të shoqërisë. Në vitin 1973 figura të shquara të besimit në veri-lindje dhe perëndim të Brazilit mbajtën deklarata në të cilat dënonin jo vetëm diktaturën, por vetë kapitalizmin si zanafillën e gjithë të këqijave në shoqëri.
Nikaragua
Krishterimi i çlirimit zuri rrënjë edhe në brigjet e Amerikës Qendrore, paçka se më vonë se në Brazil, dhe luajti rol jetësor në lëvizjen sandiniste dhe revolucionin e vitit 1979 në Nikaragua. Ky revolucion, që solli përmbysjen e diktaturës së mbështetur nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ishte i pari në të cilin krishterimi modern kishte rol udhëheqës dhe pjesëmarrës në të ishin si besimtarët e thjeshtë, ashtu dhe figurat përfaqësuese të kishës.
Përpara Konferencës së Medelinit, kisha në Nikaragua ishte një institucion konservator dhe mbështeste hapur dinastinë totalitare të Somoza-s. Në vitet 1950 kisha deklaronte se autoriteti buronte nga zoti, rrjedhimisht besimtarët duhet t’i bindeshin verbërisht autoritetit të qeverisë.
Pas kësaj konference, të frymëzuar nga figura si Maura Clarke-u, e cila do të vritej nga ushtria në El Salvador në vitin 1980, komunitetet fetare pësuan një proces përparimtar radikalizimi të ngritur mbi solidaritetin dhe organizimin klasor. Lëvizjet nga poshtë dhe radikalizimi i këtij komuniteti ndikuan në rritjen e numrit të aktivistëve dhe mbështetësve të Frontit Çlirimtar Kombëtar ( FSLN). Lëvizja guerile marksiste e themeluar në vitet 1960 nga Carlos Fonseca dhe Tomás Borge-ja arriti të kombinonte marksizmin guevarist me katolicizmin revolucionar. Përmasat e kësaj lëvizjeje shtoheshin gjithnjë e më shumë me të rinj besimtarë, pa u imponuar atyre korniza të caktuara ideologjike. Burim i rëndësishëm për këtë lëvizje ishte Fronti Revolucionar i Krishterë, një grupim aktivistësh në universitetet katolike.
Megjithatë jo e gjithë kisha e mbështeti revolucionin. Në mënyrë skematike mund të vihet në dukje ndarja mes peshkopëve që mbështesnin diktaturën, grupeve të besimtarëve që mbështesnin revolucionin dhe klerit që ishte i dyzuar mes dy kampeve. Megjithatë edhe përfaqësuesit më të lartë të kishës u detyrua të kritikonin regjimin në ditët e tij më të errëta, në vitet 1970.
Pavarësisht kësaj, me triumfin e revolucionit dhe largimin e Somoza-s në korrik të vitit 1979, autoritetet kishtare i dhanë mbështetje lëvizjes sandiniste, duke u mjaftuar me një deklaratë që dënonte përdorimin e dhunës.
Ndërkohë, ndryshe nga udhëzimet e autoriteteve të kishës, shumë të krishterë u bënë pjesë e këtij revolucioni. Zonat ku beteja ishte më e ashpër dhe njëkohësisht më e suksesshme ishin pikërisht ato ku aktiviteti i besimtarëve ishte më intensiv. Shumë priftërinj dhe murgesha, veçanërisht kapuçinë dhe jezuitë, i ndihmonin sandinistët me ushqime, mjekime dhe armatime.
Risia historike e kontributit madhor të besimtarëve në këtë revolucion nuk u kalua në heshtje nga sandinistët, të cilët në Deklaratën mbi Besimin, të vitit 1980,shkruanin se “të krishterët ishin pjesë integrale e historisë sonë revolucionare në një shkallë të padëgjuar më parë në lëvizje të tjera revolucionare. Eksperienca jonë tregon se është e mundur të jesh njëkohësisht besimtar dhe revolucionar, sepse nuk ekziston asnjë kontradiktë e pazgjidhshme mes të dyjave”. Kësaj deklarate i jepte vërtetësi praktike përfshirja e drejtpërdrejtë e tre priftërinjve në lëvizjen sandiniste.
El Salvador
Njëlloj si në Nikaragua, vetëm pas konferencës së Medelinit gjërat filluan të ndryshonin në kishën e El Salvadorit. Nën influencën e orientimit përparimtar nga peshkopët e Amerikës Latine dhe të shkrimeve të para të teologjisë së çlirimit në vitin 1968, një grup priftërinjsh filluan veprimtari misionare mes fshatarëve të varfër në dioqezën e Aguilarit. Figura kryesore e këtij grupi ishte ati Rutilio Grande, një jezuit salvadoran i cili vendosi të braktiste pozicionin e mësuesit në seminaret e El Salvadorit për të ndihmuar të varfrit në fshat. Misionarët jetonin në mesin e fshatarëve dhe u mësonin se zoti dënonte çdo lloj marrëdhënieje shtypëse në shoqëri. Ata kishin për qëllim të thyenin pasivitetin që karakterizonte komunitetin besimtar në fshat. Për ta, besimtarët nuk duhej që thjesht ta adhuronin Jezuin, por të ndiqnin shembullin e tij duke luftuar kundër të gjitha mëkateve në shoqëri – më kryesori ndër to, shfrytëzimi kapitalist. Kundërshtia e udhëheqësisë së kishës ndaj teologjisë së çlirimit ishte më akute se në rastin e Nikaraguas. Përjashtim i rëndësishëm ishte Óscar Romero-ja, i cili fillimisht u zgjodh si kryepeshkop në vitin 1979 si përfaqësues i vlerave konservatore. Më vonë ai do të tregonte se ishte zgjedhur pikërisht për të neutralizuar priftërinjtë marksistë dhe për të përmirësuar marrëdhëniet e kishës me ushtrinë. Gillo Pontecorvo-ja, regjisori i filmit monumental “Beteja e Algjerit”, u përpoq të bënte një film në të cilin do të trajtonte ndryshimin atipik të peshkopit nga një përfaqësues i vlerave konservatore në një radikal të teologjisë së çlirimit. Ndikim madhor në këtë transformim pati vrasja e mikut të tij Rutilio Grande-s, me të cilin kishin marrëdhënie tepër të fortë pavarësisht qasjeve të ndryshme politike. Rutilio Grande-ja ishte ndikuar ndjeshëm nga shkrimet e teologut Jon Sobrino, një nga përfaqësuesit kryesorë të krishterimit çlirimtar. Për pasojë ai ishte përplasur vazhdimisht me peshkopët konservatorë, me ushtrinë, oligarkinë, madje edhe me vetë papën. Ai organizonte takime mes komunitetit besimtar dhe sindikatave, madje takohej edhe me militantë të Bllokut Popullor Revolucionar. Meshat e tij ndiqeshin nga qindra besimtarë, ndërkohë mesazhi i tij për vetemancipimin e të varfërve dëgjohej në radio nga qindra mijëra të tjerë. Në shkurt të vitit 1980, Romero-ja i dërgoi një letër publike presidentit Jimmy Carter, në të cilën i bënte thirrje të ndalonte furnizimin e regjimit me mbështetje ushtarake dhe të mos ndërhynte në fatin e popullit të El Salvadorit. Një muaj më pas ai u bëri thirrje ushtarëve të mos u bindeshin urdhrave të eprorëve të tyre, duke u kujtuar se fshatarët që ata vrisnin ishin motrat dhe vëllezërit e tyre. Të nesërmen u ekzekutua nga skuadrat paramilitare. Pas vdekjes, ai u shndërrua në simbol të lëvizjes të krishterë në Amerikën Latine e më tej.
Farat janë mbjellë
Shumë studiues vënë në dukje një rënie të rëndësisë së teologjisë çliruese kohët e fundit. Shkak për këtë është përhapja e krishterimit ungjillor me mbështetjen e SHBA në vendet e Amerikës Latine, veçanërisht pas viteve 1980. Me përjashtime të vogla, ky besim predikon botëkuptim dhe praktika apolitike te ndjekësit e tij. Në Brazil ndjekësit e këtij besimi formojnë bazën e mbështetjes për diktatorin Bolsonaro. Elementi rebel brenda kishës u dobësua dhe nga triumfi i liberalizmit pas vitit 1989, pavarësisht se nuk pati lidhje të drejtpërdrejtë me doktrinën staliniste të Bashkimit Sovjetik. Mposhtja e qeverisë sandiniste në vitin pasardhës ishte gjithashtu një goditje e madhe për krishterimin radikal anembanë Amerikës Latine. Megjithatë, për shkak të figurave si Betto-ja, këshilltari i ish-presidentit të burgosur Lula dhe ish-presidentit të Ekuadorit Rafael Correa, i cili e përmend teologjinë e çlirimit si fundamentale në formimin e tij politik, duket se kemi një rigjenerim të interesit ndaj kësaj teologjie. Një nga pengesat madhore të krishterimit çlirimtar ka qenë gjithnjë armiqësia e Vatikanit. Me ardhjen e Papa Françeskut dhe retorikën e tij dënuese ndaj padrejtësive të kapitalizmit dhe shenjtërimin e Romero-s, kjo pengesë duket më e lehtë për t’u kapërcyer. Kundër parashikimit se teologjia e çlirimit është një forcë e vdekur, Löwy shkruan se “fara e saj është mbjellë në traditën politike dhe fetare të Amerikës Latine dhe do të vazhdojë të rritet e të lulëzojë, madje mbart ende shumë surpriza në gjirin e saj”. Duke mësuar nga gabimet e valës së lëvizjeve të majta që përshkuan Amerikën Latine, nëpërmjet refuzimit kategorik ndaj status quo-së dhe afrimit me durim drejt të shtypurve të shumtë, krishterimi çlirimtar mund të japë ende një kontribut të çmuar. Edhe sikur diçka e tillë të mos ndodhë, duke pasur parasysh historinë e gjatë të krimeve të kishës dhe përfshirjen e saj në shërbim të kapitalizmit neoliberal dhe padrejtësive madhore, mizorive dhe pabarazisë që ky i fundit sjell në jetë, një traditë e tillë revolucionare ia vlen të kujtohet.
E përkthyen Enriko Peçulaj dhe Frenklin Elini
Marrë nga revista Jacobin
Imazhi: Alison McKellar/Flickr
