/Klodi Leka/
Rreth 40 kilometra larg kryeqendrës së pushtetit dhe parasë ndodhet qyteti që, përgjatë një mitingu të përndezur elektoral, Edi Rama e quajti “lagjja numër 13 e Tiranës”. Është Mamurrasi, një emër i njohur më tepër për kërcënimin e Sali Berishës se me “200 mamurrzakë rrëzoj qeverinë” e më pak për romanin e Faik Konicës “Doktor Gjilpëra zbulon rrënjët e dramës së Mamurrasit”, i cili i referohet një ngjarjeje të vërtetë, vrasjes së dy të rinjve të kamur amerikanë në vitet ’20.
Pavarësisht se i njohur për kronikën e tij të zezë, ai është një qytet i lezetshëm i realizmit brutal socialist. I ndërtuar përgjatë viteve ’70 si një qendër urbane për punëtorët e uzinës së superfosfatit të Laçit dhe kooperativave bujqësore, përplot pallate parafabrikate me tulla të kuqërremta, ofiçina mekanike, vreshta dhe ndërmarrje të tjera të vogla ekonomike, ai u bë një qytet me shkolla, spital, maternitet, stacion treni, kinema, vatër kulture dhe mbi të gjitha me një komunitet të përzierë e solidarë me shqiptarë të veriut, jugut, të Kosovës, të krishterë dhe myslimanë, madje edhe me etni të ndryshme si romë, goranë etj.
Në periferinë e qytezës kish edhe njerëz interesantë, sigurisht, si të internuar. Në baltërat e bonifikuara të perimoreve mund të ndeshje edhe në “armiq të popullit” si komunisti i shkollës franceze Koço Tashko, familjet e ish-elitës së deklasuar si ajo e Dumëve etj. Si pjesë e provincës së Arbrit, qyteti ka edhe rrënoja historike të çmuara si kisha tetëqind-vjeçare e Shën Mërisë, qendër e Dioqezës së Arbrit, pothuajse një ish-qytezë, monument kulture i kategorisë së parë, të cilën më shumë se shteti e ruajnë katundarët muhamedanë të Shëmrisë. Ka edhe një teqe të vjetër buzë lumit Drojë. Kullat e katundit të Gjormit, ku antropologu i shquar gjerman Hugo Adolf Bernatzik, nisur prej fotodëshmive, është argalisur tej mase. Në perëndim, pak kilometra larg qytetit, gjendet një vijë e bukur bregdetare, me moçalishte të egra dhe breshka uji.
Mirëpo, përtej këtij peizazhi, qyteti është mjeruar në provincë të shkretë dhe groteske. Teposhtjen e parë e mori përgjatë viteve ’90 kur në emër të antikomunizmit shteti u thye, vreshtat u shkulën, ndërmarrjet u plaçkitën, emigrimi masiv dhe kaosi u bënë rendi i ri. Teposhtjen e dytë përgjatë dekadës së parë të mijëvjeçarit kur nuk mundi ta kapërcejë të qenët një komunë e rrumpallizuar dhe tmerr e shëmtuar, ndërsa të tretën përgjatë dekadës së fundit ku “lagja e 13” e Edi Ramës nuk është më as komunë, por një qytezë që ruralizohet me shpejtësi.
Tash që shkruaj, qyteti i Mamurrasit nuk ka më spital, as maternitet, as vatër kulture, as një ujësjellës për të pirë e zier perime pa ankthin e të molepsurit me ndonjë sëmundje, as jetë sociale, as një mut gjëje. Parafabrikatet përveçse po zbrazen përditë, janë zgërlaqur seriozisht nga tërmeti i dhjetorit të kaluar, aq sa mund të jenë kronika e një drame të madhe në të ardhmen. Rrugët janë përplot me qen endacakë që çdo tri vjet tërbohen, bëjnë qytetarët për spital dhe ekzekutohen masivisht nga gjahtarë të paguar. Baza e re ekonomike janë perimet dhe qumështi i plakave të katundit në tregun e qytetit, si dhe zanati i cubërisë që jo rrallë çoi në syrgjyn dhe varr me dhjetëra të rinj. Në qytet, shteti është vetëm polici dhe pensioni qesharak. Për të tjerat, ai nuk ekziston.
Ose ekziston, përveçse për të dhunuar, edhe për të tallur menderen. Në krejt këtë peizazh lavdie dhe mjerimi, shteti ynë, me në krye artistin subversiv, ka ndërmarrë një veprim tejet kreativ për katundin tonë komatoz: në piacën e tij, në lulishten qendrore të qytetit, mu nën hundën e Skënderbeut, një bust ky i padenjë për veprën e ish-kryezotit të provincës, ku të papunët lozin bilardo dhe pleqtë domino, ka mbjellë si çiban një pishë shtrembaluqe për festat e fundvitit. Me siguri, tash e tutje bashkëqytetarët e mi do të jenë më të lumtur e të paqtë pas këtij gjesti evropianizues, që as ne, skifterëve të pacivilizuar, nuk na lë mbrapa botës sa i përket estetikës dhe përjetimit të kohës.
Po le të bëhemi seriozë. Ky instalacion festiv, bredhi shtrembaluq i pushtetit të piktorit abstraksionist, meriton penën përqeshëse të Faik Konicës i cili, po të ishte gjallë, fare mirë mund të shkruante romanin: “Drama e bredhit langaraq të Mamurrasit”. Ka aq shumë filozofi dhe levantinizëm në këtë veprim, sa pema e gjorë do të shërbente si motivi që i jep shkas një romani të madh, madje një narrative që do të zbërthente shumëçka, ç’prej jetës së njeriut gjysmëurban te natyra e pushtetit aktual, ku bredhi nuk është më thjesht një bredh, por shënjuesi i oksidentalizmës, i progresit, i shpirtit të kombit, po aq e në mos më i dashur se Skënderbeu; se këtë të fundit mund edhe ta vësh në dyshim ose t’i pshurrësh te këmbët, por bredhin, këtë simbol të shenjtë të shtetit, kurrën e kurrës.
Imazhi: Wikimedia
Ky artikull është botuar nën licensën CC BY-SA 4.0.
